Πένθος: Πώς αντιλαμβάνονται παιδιά και έφηβοι το θάνατο

Το θέμα του θανάτου είναι ένα από τα πολυπλοκότερα θα έλεγα θέματα που απασχολούν τα παιδιά αλλά και κυρίως τους μεγάλους. Συνήθως εκεί υπόκειται και η μεγάλη δυσκολία των γονιών στο να εξηγήσουνε το θάνατο στα παιδιά τους. Δεν είναι και οι ίδιοι σίγουροι, ούτε και μπορεί να είναι ποτέ, στο τι ακριβώς συμβαίνει όταν πεθαίνουμε. Το μόνο σίγουρο και δεδομένο όμως που έχουμε στη ζωή και που ως ενήλικες το γνωρίζουμε καλά, είναι πως όλοι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Ο φόβος και το άγχος που συνήθως μας προκαλεί η σκέψη αυτή, είναι τα συναισθήματα που ενδεχομένως περνάμε άθελα μας στα παιδιά μας.

Είναι όμως ένα θέμα, αλληλένδετο με τη θρησκεία και την κουλτούρα κάθε λαού. Ας δούμε λοιπόν τον τρόπο που το παιδί αντιλαμβάνεται το θάνατο σε κάθε ηλικία, ανεξαρτήτως (όσο αυτό γίνεται), θρησκείας και χώρας καταγωγής. Χρειάζεται να το γνωρίζουμε αυτό, ώστε να μπορούμε να μιλήσουμε ανοιχτά στο παιδί μας για το θάνατο, έχοντας στο νου μας, πως διαφέρει πολύ η αντίληψη του ανάλογα με την ηλικία του.

Ένα βρέφος λοιπόν δεν αντιλαμβάνεται το θάνατο, όμως όπως είχα γράψει σε προηγούμενο άρθρο μου, αγχώνεται και νιώθει φόβο όταν η μητέρα χαθεί από το οπτικό του πεδίο, ή όταν διακοπεί η ρουτίνα του. Επικοινωνεί λοιπόν το φόβο του μέσα από το κλάμα. Όσο μεγαλώνει το μωρό και ως την ηλικία περίπου των 4 ετών, η έννοια του θανάτου δεν έχει ακόμα ιδιαίτερο νόημα. Δεν μπορεί το παιδί να αντιληφθεί πως ο θάνατος είναι μόνιμος. Αυτό όμως που μπορεί να αντιληφθεί και που επηρεάζεται άμεσα, είναι οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα των γονιών. Αν κάποιο ανάλογο γεγονός δημιουργήσει θλίψη, ή στενοχώρια, ή απελπισία, στο γονιό, το παιδί θα νιώσει, άγχος, ή και φόβο. Μετά από τα 4 και ως περίπου την ηλικία που πάει σχολείο, το παιδί αρχίζει και καταλαβαίνει πως ο θάνατος είναι κάτι που φοβίζει τους μεγάλους. Δεν αντιλαμβάνεται ακόμα πως είναι μη αναστρέψιμος όμως. Το θάνατο τον αντιλαμβάνεται πολύ όπως τον βλέπει στα κινούμενα σχέδια. Δηλαδή αναστρέψιμο και απλά προσωρινό. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς πως όταν αναφέρεται στο θάνατο δεν το εννοεί με την ενήλική έννοια του. Δεν μπορεί να αντιληφθεί πως όταν κάτι πεθαίνει σταματάει να αναπνέει, να τρώει ή να κοιμάται. Είναι λοιπόν σημαντικό οι γονείς να μην συνεδριάζουνε το θάνατο με τον ύπνο διότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει διαταραχές ύπνου σε ένα παιδί. Είναι η ηλικία που το παιδί θα ρωτήσει “γιατί” και “πως“ πεθαίνει κανείς, και που μπορεί να νιώσει πως οι σκέψεις ή οι πράξεις του ευθύνονται για το χαμό ή τη στενοχώρια του άλλου. Να νιώσει ενοχές ή και ντροπή! Μπορεί ακόμα και να πιστέψει πως ο θάνατος είναι κάποιου είδους τιμωρία. Χρειάζεται λοιπόν τον γονιό να τον καθησυχάσει πως δεν φταίει για το θάνατο κάποιου, αλλά ούτε και μπορεί να τον προκαλέσει. Τα παιδιά χρειάζονται έναν συνεπή γονιό που τους εξασφαλίζει την αγάπη και την ασφάλεια τους.

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουνε και πάνε σχολείο, καταλαβαίνουνε πια πως ο θάνατος είναι δεδομένος και μόνιμος για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Αρχίζουνε και έχουνε μεγάλη περιέργεια για το τι συμβαίνει μετά το θάνατο, και για το τι συμβαίνει στο σώμα μας. Συνήθως προσωποποιούνε το θάνατο σε άγγελο, σκελετό, ή φάντασμα. Τα άγχη και οι φοβίες αυτής της ηλικίας που συνδέονται με το θάνατο έχουνε να κάνουνε με τον αποχωρισμό από τους γονείς και τους φίλους, φόβο για το άγνωστο, και άγχος όταν χάνουνε τον έλεγχο των πραγμάτων.

Στην εφηβεία πια, ο ρόλος του θανάτου παίρνει διαφορετικές διαστάσεις και εξαρτάται πολύ, από το αν ο έφηβος έχει ήδη βιώσει κάποιο θάνατο μέσα στην οικογένεια. Είναι η ηλικία που υπάρχουνε φιλοσοφικές αναζητήσεις και που ο έφηβος νιώθει μοναδικός και αθάνατος. Του είναι πολύ δύσκολο λοιπόν να αντιμετωπίσει κάποιο τυχόν θάνατο, διότι ανατρέπει όλα του τα δεδομένα. Μπορεί να υπάρχει μεγάλος θυμός και μεγάλη άρνηση να το δεχτεί.

Οι γονείς χρειάζεται να είναι δίπλα στα παιδιά, να τα ακούνε και να συζητάνε όλες τις ανησυχίες τους γύρω από το θάνατο. Να μοιράζονται και οι ίδιοι τις απόψεις και τους φόβους, ή και την άγνοια τους, όσο μεγαλώνει και μπαίνει στην εφηβεία το παιδί. Είναι όμως πολύ σημαντικό να λαμβάνουνε υπόψη την ηλικία του παιδιού, και να χρησιμοποιούνε το ανάλογο λεξιλόγιο, ώστε το παιδί να καταλαβαίνει και να μην μπερδεύεται με τις έννοιες.


Πηγή: http://www.boro.gr