Διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα: Οδηγίες για γονείς

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), γνωστή και ως υπερκινητικό σύνδρομο είναι η συνηθέστερη διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Το ποσοστό εμφάνισης της ΔΕΠΥ κυμαίνεται διεθνώς από 4-10%, με αναλογία 3:1 υπέρ των αγοριών. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι σε κάθε σχολική τάξη υπάρχουν ένα με δύο παιδιά με ΔΕΠΥ, τα οποία ως επί των πλείστων στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο παραμένουν αδιάγνωστα και δεν λαμβάνουν την βοήθεια που πραγματικά χρειάζονται.

Τα κύρια συμπτώματα της διαταραχής είναι η υπερκινητικότητα, η παρορμητικότητα και η διάσπαση της προσοχής(Στον πίνακα 1 δίνονται τα επιμέρους χαρακτηριστικά των παιδιών με ΔΕΠΥ).

Πίνακας 1. Συμπτωματολογία της ΔΕΠΥ σύμφωνα με το DSM-IV.

ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΠΡΟΣΟΧΗΣ
1.	Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες η κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή σε άλλες δραστηριότητες.
2.	Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
3.	Συχνά φαίνεται ότι δεν ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
4.	Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι (χωρίς αυτό να οφείλεται σε εναντιωτική συμπεριφορά ή σε αποτυχία κατανόησης των οδηγιών).
5.	Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλείες και δραστηριότητες.
6.	Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια.
7	Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες.
8	Συχνά διασπάται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
9	Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.
ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
1	Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
2	Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο.
3	Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει με τρόπο που δεν ταιριάζει σε χώρους ή περιστάσεις.
4	Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο του.
5	Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν «κινούμενη μηχανή».
6	Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.
ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
7	Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
8	Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του/της.
9	Συχνά διακόπτει ή παρεμβαίνει σε συζητήσεις-δράσεις άλλων.

Για να τεθεί η διάγνωση της ΔΕΠΥ θα πρέπει 6 έως 9 συμπτώματα Υπερκινητικότητας- Παρορμητικότητας ή 6 έως 9 συμπτώματα διάσπαση προσοχής ή 6 έως 9 συμπτώματα και από τις τρεις κατηγορίες να έχουν εμφανιστεί πριν το 7ο έτος και να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών, να μην αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού και να προκαλούν σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του σε δύο ή περισσότερα πλαίσια, όπως το σχολείο και το σπίτι.

Στη διάγνωση μάλιστα ανάλογα με τον αριθμό των συμπτωμάτων που πληρούνται για κάθε κατηγορία έχουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ: ΔΕΠΥ με προεξέχοντα τον Υπερκινητικό – Παρορμητικό τύπο, ΔΕΠΥ με προεξέχοντα τον Απρόσεκτο τύπο, ΔΕΠΥ συνδυασμένος τύπος.

Η ΔΕΠΥ δεν αποτελεί νόσο του κινητικού συστήματος, δεν σχετίζεται με την υπερκινητικότητα των ψυχιατρικών διαταραχών και τη νοητική υστέρηση. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν φυσιολογική νοημοσύνη.Παρόλο όμως το φυσιολογικό τους νοητικό δυναμικό, παρουσιάζουν μειωμένες σχολικές επιδόσεις, προβλήματα προσαρμογής, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις και άλλα, που σχετίζονται με τα τρία βασικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου, ενώ συν τοις άλλοις ένα μεγάλο ποσοστό αυτών εμφανίζουν κατά τη φοίτηση τους στο σχολείο και μαθησιακές δυσκολίες κυρίως στην ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία και στα μαθηματικά.

Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική. Οι αιτιολογικοί της παράγοντες ωστόσο δεν έχουν επαρκώς διευκρινιστεί. Νευροβιολογικές βλάβες, νευροχημικές διαταραχές, γενετικοί παράγοντες, περιγεννητικές και προγεννητικές επιπλοκές εμπλέκονται στην αιτιολογία της ΔΕΠΥ, άγνωστο ακόμα με ποιο τρόπο. Οι περιβαλλοντικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως δυσλειτουργικές οικογένειες και σχολεία, δεν εμπλέκονται στην αιτιολογία της διαταραχής, αλλά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και πορεία της.

Η ΔΕΠ-Υ δεν παρουσιάζεται συνήθως ως μεμονωμένη διαταραχή. Η διαταραχή διαγωγής, η εναντιωτική προκλητική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης και μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν τις πιο συνήθεις συνυπάρχουσες διαταραχές με τη ΔΕΠΥ. Πολλά μάλιστα από τα συμπτώματα που συμπεριλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΕΠ-Υ, συμπίπτουν με εκείνα των συνυπαρχουσών διαταραχών και αποτελούν τροχοπέδη στην διαγνωστική διαδικασία.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ αποτελεί δύσκολο εγχείρημα για τον κλινικό, παρόλο που υπάρχουν σχετικά σαφείς οδηγίες και διαγνωστικά κριτήρια. Μάλιστα, λόγω της ετερογένειας των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ, των συνοδών προβλημάτων και των μεγάλων ποσοστών συννοσηρότητας της διαταραχής, η διάγνωση της δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στη χρήση των υφιστάμενων διαγνωστικών κριτηρίων, ούτε στην συγκέντρωση ενός συνόλου βαθμών σε κάποια κλίμακα συμπεριφοράς.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι κλινική και προϋποθέτει τη χρήση πολλαπλών διαγνωστικών μεθόδων, όπως των συνεντεύξεων με γονείς και εκπαιδευτικούς, της κλινικής παρατήρησης και εξέτασης του παιδιού από παιδοψυχίατρο, των ψυχομετρικών δοκιμασιών και των κλιμάκων αξιολόγησης της συμπεριφοράς και της λειτουργικότητας του παιδιού.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ δεν στιγματίζει το παιδί. Η βαρύτητα άλλωστε μιας διαταραχής δεν προσδιορίζεται από το διαγνωστικό χαρακτηρισμό της αλλά από την ίδια τη διαταραχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η ΔΕΠΥ δεν ήταν και δεν είναι ποτέ πρόβλημα του ενός ατόμου. Μια αδιάγνωστη ΔΕΠΥ επηρεάζει ολόκληρες οικογένειες, ολόκληρες σχολικές τάξεις και πάνω απ’ όλα το ίδιο το παιδί που δεν διάλεξε τη διαταραχή και είναι αυτή η ποιότητα της αλληλεπίδρασης των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ με την οικογένεια του παιδιού, το σχολείο και τους συνομηλίκους τους που θα καθορίσει και την εξέλιξη της διαταραχής.

Στην ιστορία της διαταραχής, υπάρχει μια μεγάλη λίστα ανθρώπων με ΔΕΠΥ που διέπρεψαν στην ενήλικη τους ζωή, έχοντας σημειώσει ως παιδιά-έφηβοι τρομερά χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο. Υπάρχει όμως μια πολύ μεγαλύτερη λίστα ανθρώπων, το πνεύμα των οποίων καταρρακώθηκε στην παιδική- εφηβική τους ηλικία και οι οποίοι ουδέποτε είχαν την ευκαιρία ν’ αξιοποιήσουν τις πραγματικές τους ικανότητες. Μια έγκαιρη διάγνωση και μια πολυεπίπεδη παρέμβαση είναι αρκετές για να μικρύνουμε τούτη τη λίστα.

Η σταθερή- κοινή πορεία αντιμετώπισης και συμπεριφοράς και από τους δυο γονείς είναι καθοριστική.

· Θέστε σαφή όρια και κανόνες (το παιδί έχει ανάγκη να γνωρίζει μέχρι που μπορεί να φτάσει και ποια θα είναι τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του)

· Η συνέπεια και η σταθερότητα από μέρους σας στους κανόνες είναι σημαντική.

· Ο χώρος μελέτης πρέπει να είναι συγκεκριμένος, μεγάλος και αφαιρετικός.

· Στο γραφείο τοποθετείται μόνο ένα μάθημα τη φορά και μόνο τα απαραίτητα αντικείμενα.

· Η μελέτη στο σπίτι πρέπει να είναι οργανωμένη και γεμάτη διαλείμματα.

· Ξεκινήστε με τα μαθήματα που απαιτούν απομνημόνευση.

· Επανατροφοδοτείτε το παιδί συχνά και άμεσα.

· Επαινείτε τη συγκεκριμένη λειτουργική συμπεριφορά άμεσα.

· Οι τιμωρίες πρέπει να διατυπώνονται σε ήρεμο τόνο, να είναι άμεσες και κατανοητές στο παιδί.

· Οι σωματικές τιμωρίες δεν έχουν καμία αποτελεσματικότητα.

· Εστιαστείτε στην επιθυμητή συμπεριφορά, όχι σε αυτή που θέλετε να σταματήσει.

· Οι απαιτήσεις σας πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις δυνατότητες του παιδιού όχι στις δικές σας.

· Πρέπει να είστε ακριβείς σε αυτό που ζητάτε από το παιδί. Ποτέ δεν δίνουμε πολύπλοκές οδηγίες. Στα μικρότερα παιδιά μια εντολή τη φορά.

· Προσέχω τη διατύπωση των οδηγιών- εντολών. Ποτέ με ερωτηματικό τρόπο και ποτέ με την τηλεόραση- υπολογιστή ανοιχτό.

· Διασπάστε το παιδί πριν από μια δύσκολη δραστηριότητα. Αν δεν το κάνετε εσείς, θα το κάνει μόνο του.

· Οι εξωσχολικές δραστηριότητες του πρέπει να είναι όσο τον δυνατόν πιο ομαδικές.

· Καλό είναι να εκτονώνεται το παιδί φυσικά (κολύμπι, στάδιο,..)

· Το ωράριο του ύπνου και της διατροφής πρέπει να είναι σταθερό.

· Παζλ, σκάκι, και γενικότερα παιχνίδια και δραστηριότητες που ασκούν την συγκέντρωση της προσοχής ενδείκνυνται.

· Αναθέστε του δουλειές στο σπίτι (καθάρισμα δωματίου, πλύσιμο πιάτων,..)

· Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι οργανωμένο με συγκεκριμένες θέσεις για τα αντικείμενα.

· Η ύπαρξη πίνακα ανακοινώσεων μέσα στο δωμάτιο, όπου τοποθετούνται σημαντικά χαρτιά ή υπενθυμίσεις δραστηριοτήτων είναι βοηθητική για την οργάνωση του παιδιού.

· Ασκήσεις υπευθυνότητας και οργάνωσης πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των παιδιών (λίστα με ψώνια στο σούπερ μάρκετ, επιλογή από το προηγούμενο βράδυ των ρούχων, προετοιμασία τσάντας βάση του προγράμματος του,.. )

· Ασκήσεις προσανατολισμού και κατευθύνσεων στο χώρο όπου δραστηριοποιείται το παιδί και γενίκευση των ασκήσεων σε άγνωστα περιβάλλοντα είναι απαραίτητες για τη βελτίωση της οπτιχωρικής του αντίληψης.

· Η θεατρική – μουσική έκφραση και ο χορός ενδείκνυνται για τη βελτίωση της αυτοέκφρασης και του οπτικο-κινητικού συντονισμού.

· Η ύπαρξη κάρτας αυτοδιαχείρησης συμπεριφοράς (σχολείο- σπίτι) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική.

· Απαραίτητη είναι η συχνή επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό (συνέχεια προγράμματος στο σχολείο και αντίθετα)

· Αν τα μαθήματα και οι φωτοτυπίες είναι φορτωμένα, τα χωρίζω σε μικρότερες ενότητες.

· Τα μαθήματα τα μαθαίνουμε με σχεδιαγράμματα. Την έκθεση το ίδιο. Μεγάλα κεφάλαια τα διαβάζουμε τμηματικά υπογραμμίζοντας τα κύρια σημεία.

· Τεστάκια απομνημόνευσης και σειροθέτησης είναι ιδιαίτερα ευεργετικά.

· Ασκήσεις απομαγνητοφώνησης, καραόκε για τα Σαββατοκύριακα είναι πολύ καλές για την ενίσχυση της οπτικής και ακουστικής μνήμης και συγκέντρωσης.

· Ενισχύστε τον επικοινωνιακό τομέα. Η ύπαρξη φίλων είναι σημαντική.

· Απενοχοποιείστε τον εαυτό σας, δεν ευθύνεστε για την ύπαρξη της ΔΕΠΥ!

· Απενοχοποιείστε και το παιδί (ούτε εκείνο ευθύνεται για την δυσλειτουργική του συμπεριφορά)

· Κάθε παρέμβαση ξεκινάει από την αλλαγή των δικών σας αντιλήψεων, του παιδιού και των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται με το παιδί για τη φύση της διαταραχής και τα εν γένει προβλήματα του. Από την Πανελλήνια ομοσπονδία Γονέων παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες και δυσλεξία

Πηγή: http://www.boro.gr