Ψυχοσωματικά συμπτώματα στο παιδί μετά από διαζύγιο

Το σύμπτωμα στο παιδί ως μέσο επικοινωνίας: η περίπτωση ενός "ήρεμου" διαζυγίου.

Συμβαίνει συχνά πολλοί γονείς να φτάνουν στο γραφείο του ειδικού ψυχικής υγείας αγωνιώντας για κάποιο σύμπτωμα ή πρόβλημα συμπεριφοράς που "ξαφνικά" και "απρόσμενα" έχει εμφανιστεί το τελευταίο διάστημα στο παιδί τους. Φανερά θορυβημένοι και με γνήσιο ενδιαφέρον εκδηλώνουν την αγωνία τους απέναντι στο "πρόβλημα" που ήρθε να ταράξει τα ήρεμα νερά της οικογενειακής ισορροπίας. Επιθετικότητα στο σχολείο ή αντίθετα απομόνωση και ελλιπής κοινωνικοποίηση, ψυχοσωματικά συμπτώματα ή ασθένειες χωρίς οργανικά αίτια, έντονες αντιδράσεις θυμού στους κανόνες του σπιτιού, προβλήματα ύπνου και διατροφής, μερική ή ολική απώλεια ελέγχου των σφιγκτήρων, ευερεθιστότητα, ακόμη και τραυλισμός είναι μερικά από τα συχνά αναφερόμενα ως αιφνίδια εμφανιζόμενα προβλήματα που εγείρουν την έντονη ανησυχία των γονέων με επιτακτικό το ερώτημα "Τι συμβαίνει στο παιδί μου;"

Ο αποκλεισμός της οργανικής αιτιολογίας (όταν για παράδειγμα υπάρχει ενούρηση ή εγκόπριση τα αίτια θα μπορούσαν να είναι ιατρικής φύσεως και συνεπώς χρήζουν αντίστοιχης θεραπευτικής αντιμετώπισης) μας οδηγεί αναπόφευκτα στην εξέταση ψυχολογικών και ενδοοικογενειακών παραγόντων ώστε να πλαισιώσουμε την αλλαγή στη συμπεριφορά ενός παιδιού.

Το παιδί, αντίθετα με στερεοτυπικές και εύκολα διατυπωμένες απόψεις, όσο μικρό και να είναι έχει τη δυνατότητα αλλά και την ευαισθησία να αντιλαμβάνεται και να αντιδρά στις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον του και στο πλέγμα των σχέσεων που εκτυλίσσονται στην οικογένειά του. Αν και μπορεί η γλωσσική του αντίληψη και ικανότητα να μην έχει αναπτυχθεί πλήρως, ιδίως όταν είναι αρκετά μικρό, και έτσι να μην μπορεί να αντιληφθεί όλα όσα διαδραματίζονται σε φραστικό επίπεδο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειάς του, ωστόσο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Τα μη λεκτικά μηνύματα που αποστέλλονται για παράδειγμα ανάμεσα στους γονείς του γίνονται εύκολα αντιληπτά από κάθε παιδί. Οι κεραίες του είναι ανοιχτές και πάντα έτοιμες να προσλάβουν και να εσωτερικεύσουν μηνύματα αγάπης, ζεστασιάς, φροντίδας αλλά και θυμού, πόνου, αδιαφορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και βρέφη αναπτύσσουν πλούσια επικοινωνία με τους πατέρες και τις μητέρες τους, κάτι που γίνεται εμφανές αν παρατηρήσει κανείς τις διαφορετικές αποκρίσεις ενός μωρού όταν η μητέρα του ή ο πατέρας του το κοιτάξει με διαφορετικό βλέμμα κάθε φορά. Το εγκάρδιο χαμόγελο της μητέρας που ίσως συνοδεύεται και από ένα επιφώνημα χαράς και λαχτάρας εγείρει αντίστοιχα γελάκια στο μωρό, ενώ ένα βλέμμα ψυχρό και θλιμμένο μπορεί να προκαλέσει μέχρι και το γοερό του κλάμα στην προσπάθειά του να κερδίσει την πολύτιμη προσοχή της μητέρας του.

Μεγαλώνοντας η ικανότητα του παιδιού να αποκρυπτογραφεί, να ερμηνεύει και να ανταποκρίνεται ανάλογα στα μη λεκτικά μηνύματα των γονέων του εμπλουτίζεται για να συμπεριλάβει κινήσεις, αλλαγή τόνων στη φωνή τους και πλήθος βλεμμάτων και εκφράσεων προσώπου. Ο θυμός ή η στενοχώρια του γονέα δεν περνά απαρατήρητη στο παιδί που έχει απόλυτη ανάγκη και αγαπά τους γονείς του. Η φράση "Παιδί είναι δεν καταλαβαίνει" πέφτει σε κενά τη στιγμή που το παιδί όχι μόνο καταλαβαίνει αλλά πρώτιστο ενδιαφέρον του είναι να καταλάβει και να σχετιστεί με τα πιο σημαντικά πρόσωπα της ζωής του. Πρόσωπα τόσο σημαντικά που για ένα παιδί αποτελεί ύψιστη αξία και βιώνεται ως μέλημά του ακόμη το να είναι αυτά τα πρόσωπα χαρούμενα και ευτυχισμένα.

Τα παιδιά έχουν λοιπόν ανάγκη τους γονείς τους. Πρόκειται πρώτιστα για ανάγκη επιβίωσης. Προικισμένα με άπειρες δυνατότητες αλλά αδύναμα ακόμη να φροντίσουν τον εαυτό τους εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους. Πρόκειται όμως και για ανάγκη σχετίζεσθε, που δεν είναι παρά άνοιγμα προς τη ζωή. Η σχέση και η αλληλεπίδραση με το γονέα επιτρέπει στο παιδί να αντιληφθεί τον εαυτό του: το πώς με κοιτάζουν μου δίνει πληροφορίες για την αξία μου, το πώς με φροντίζουν επίσης, τα παιχνίδια που παίζουμε με βοηθούν να ανακαλύψω χιλιάδες συναρπαστικά πράγματα για τον κόσμο γύρω μου, όταν η μαμά μου με αφήνει να φάω μόνος μου μαθαίνω πώς το κουτάλι φέρνει νόστιμη τροφή στο στόμα μου, όταν έρχονται φίλοι στο σπίτι και οι γονείς μου είναι χαρούμενοι καταλαβαίνω ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πηγή χαράς και εμπλουτισμού και ούτω καθεξής. Ο ρόλος των γονέων στο μεγάλωμα του παιδιού είναι αναμφίβολα ένας ρόλος που δεν περιορίζεται σε απλές διαδικαστικές φροντίδες αλλά σε φροντίδα ψυχική, κοινωνική, φροντίδα για το χτίσιμο του εαυτού.

Πώς λοιπόν να μην αναφερθούμε στους γονείς όταν μιλάμε για τα παιδιά τους; Πώς να μην ρίξουμε αναλυτικές ματιές με διάθεση κατανόησης στα όσα διαδραματίζονται ανάμεσά τους; Πώς να μην ακούσουμε τα μηνύματα που αποστέλλει ένα παιδί μέσω της αλλαγής στη συμπεριφορά του ως μία προσπάθεια επικοινωνίας με τους γονείς του τη στιγμή που το λεξιλόγιό του δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένο ώστε να εκφραστεί όπως οι ενήλικες; Αλλά και τη στιγμή που η αγωνία του μπορεί να μην του επιτρέπει να εκφραστεί άμεσα αλλά να χρησιμοποιεί το σώμα του ή το θυμό του για να επικοινωνήσει έστω και με λιγότερο θόρυβο αυτή την αγωνία; Και πώς τελικά να μην αναδείξουμε και να μη θαυμάσουμε την αξία της συμβολής των γονέων στην ανακούφιση και τη θεραπεία των παιδικών "συμπτωμάτων";

Τροφή για σκέψη και προσωπικές απαντήσεις μέσα από ένα πραγματικό περιστατικό διαζυγίου

Ο Χρήστος είναι 5 ετών και τον τελευταίο μήνα δημιουργεί "φασαρίες" στο σπίτι. Δεν ανταποκρίνεται στα αιτήματα των γονιών του, τους χτυπάει και τους μιλάει άσχημα. Οι γονείς του παρόλα αυτά του μιλούν ήρεμα, προσπαθούν να τον κάνουν να τους ακούσει και να τον φροντίζουν για να νιώθει την αγάπη τους. Επίσης, επί 2 εβδομάδες παρουσιάζει νυχτερινή ενούρηση. Ο Χρήστος είναι ένα παιδί που έρχεται για ψυχοθεραπεία μέσω παιχνιδιού. Οι γονείς του περιμένουν στο χώρο υποδοχής. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης παίζει ήρεμα και μιλά ευγενικά, χωρίς βέβαια να κρύψει την αγωνία του κοιτώντας πού και πού προς την πόρτα της αίθουσας. Στη συμβουλευτική συνάντηση με τους γονείς παρουσιάζονται δύο αξιόλογοι και τρυφεροί άνθρωποι οι οποίοι το τελευταίο διάστημα σκέφτονται το ενδεχόμενο να χωρίσουν. Μιλούν πολιτισμένα και ήρεμα μεταξύ τους και θεωρούν ότι αυτό είναι το καλύτερο που μπορούν να κάνουν ώστε ο Χρήστος να μην θορυβηθεί. Θέλουν να είναι και οι δύο δίπλα στο παιδί τους να μην επιτρέψουν στο διαζύγιο να επηρεάσει αρνητικά το Χρήστο. Αφού λοιπόν τα χειρίζονται όλα τόσο καλά και επικρατεί ηρεμία στο σπίτι γιατί να είναι τόσο αναστατωμένος ο Χρήστος; Το γεγονός ότι δεν έχει ακούσει τις κουβέντες τους περί διαζυγίου άραγε τον εμποδίζει να αντιληφθεί τη θλίψη στα μάτια της μητέρας του; Τον εμποδίζει να ανησυχήσει για την απομόνωση του πατέρα του στο γραφείο του; Τον εμποδίζει να νιώσει την απόσταση ανάμεσα στους γονείς του και την απουσία αγκαλιάς και αγαπητικών βλεμμάτων μεταξύ τους; Πρόκειται όμως για μία απόσταση που την ώρα που δεν του έχει εξηγηθεί του αφήνει ελπίδες για αποκατάσταση της μεταξύ τους σύνδεσης. Ελπίδες που στα ανήσυχα παιδικά του μάτια μεταφράζονται και σε ευθύνη. Οι αντιδράσεις του τους φέρνουν κοντά. Και οι δύο ασχολούνται μαζί του, ασχολούνται και οι δύο μαζί.. 'Ίσως έτσι και να παραμείνουν μαζί.." θα μπορούσε να διαβαστεί το μήνυμα του μικρού Χρήστου..

Αν βλέπαμε το Χρήστο σαν ένα παιδί με σύμπτωμα τα πράγματα θα ήταν εύκολα αλλά σίγουρα όχι αποτελεσματικά. Οι γονείς θα έπρεπε να είναι πιο αυστηροί, να βάλουν πιο σκληρά όρια και να ακολουθήσουν συνταγές ψυχολογίστικων βιβλίων τσέπης.. Θα χάναμε όμως σίγουρα το νόημα της συμπεριφοράς αυτού του παιδιού και ακόμα πιο σίγουρα τη δυνατότητα να το φροντίσουν οι γονείς του αλλά και να δυναμώσει η σχέση τους μαζί του. Αν βάζαμε πιο αυστηρούς κανόνες στο Χρήστο, ναι, από ένα σημείο και μετά μπορεί να σταματούσε τις αντιδράσεις. Αλλά τι θα γινόταν με την αγωνία του; Τι θα γινόταν με τους φόβους του; Και τι θα γινόταν με τη σχέση του με τους γονείς του; Να επιτρέψουμε αυτοί οι τρυφεροί άνθρωποι να γίνουν στα μάτια του σκληροί και τιμωρητικοί γονείς που ταυτόχρονα τον εγκαταλείπουν στις αγωνίες του; Ή μήπως τελικά να αφουγκραστούμε τόσο τα μηνύματα του παιδιού όσο και τις επιθυμίες των γονέων και να αναζητήσουμε μία λειτουργική επιλογή για όλους ώστε και ο Χρήστος να μην βασανίζεται από την αβεβαιότητα αλλά και οι γονείς να μπορούν να αγκαλιάσουν και να φροντίσουν το παιδί τους ανεξάρτητα από το τι θα επιλέξουν για τη μεταξύ τους κατάσταση;

Τα παιδιά και αντιλαμβάνονται τις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον τους και ιδιαίτερα τις αλλαγές στη διάθεση και τη στάση των σημαντικών τους προσώπων. Χρησιμοποιούν τα μέσα που διαθέτουν προκειμένου να εκφράσουν τη στενοχώρια και τη δυσφορία τους και τη στιγμή που λεκτικά δεν έχουν αναπτυχθεί τα μέσα αυτά είναι το σώμα και η συμπεριφορά τους. Στέλνουν μηνύματα στους γονείς με το να εκδηλώνουν αυτό που εύκολα αποκαλείται «σύμπτωμα». Ένας όρος αναμφίβολα περιοριστικός τη στιγμή που καλεί για επούλωση και όχι για αποκατάσταση της επικοινωνίας ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του. Στόχος είναι λοιπόν το κουκούλωμα και το βάλτωμα των σχέσεων ή η κατανόηση, η φροντίδα και η λειτουργικότητα της οικογένειας;

Οι γονείς του Χρήστου απάντησαν επιλέγοντας να πορευτούν με τ δεύτερη δυνατότητα. Αφού πήραν μία ξεκάθαρη απόφαση για τη μεταξύ τους σχέση μπόρεσαν να μιλήσουν και να εξηγήσουν τις αλλαγές στο οικογενειακό τους περιβάλλον και στο Χρήστο. Μπόρεσαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις του και να τον διαβεβαιώσουν για την ασφάλεια, την κοντινότητα και την αγάπη που θα εξακολουθούσαν να μοιράζονται μαζί του. Οι γονείς αυτοί επέλεξαν να μην μείνουν βουβοί απέναντι στα μηνύματα του παιδιού τους χαρακτηρίζοντάς τα απλά ως «συμπτώματα» που χρήζουν θεραπευτικής αντιμετώπισης. Αντιθέτως, έγιναν οι ίδιοι με την ειλικρινή και ξεκάθαρη στάση τους πηγή θεραπευτική για τη σχέση τους μαζί του.

Πηγή: http://www.boro.gr