Μάθηµα αυτονοµίας στη γειτονιά

Εναλλακτική εκπαίδευση για παιδιά µε ειδικές ανάγκες, µε στόχο να αυξήσουν την κοινωνικότητά τους και να µπορούν να είναι όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητα

Έχει φτάσει η ώρα να πληρώσει. Μετρά τα χρήµατα στα χέρια του. Κοιτάει την ταµία, τον συνοδό του. Μετράει ξανά. Ψάχνει την επιβεβαίωση. Τα υπολόγισε σωστά; Είναι σίγουρος; Πίσω του ανυπόµονα βλέµµατα. Ωσπου απλώνει το χέρι. Για τον 14χρονο Γιώργο, ένα παιδί µε νοητική υστέρηση, εκείνοτο απόγευµα στο σούπερ µάρκετ ήταν ένα ακόµη µάθηµα.

Στο σχολείο δεν έχει πολλές παρέες. Πριν από έξι µήνες σπάνια κοιτούσε τον συνοµιλητή του σταµάτια. Είχε αργή, συλλαβική ανάγνωση. Μπορούσε να γράψει περίπου 40 λέξεις – όσες είχε αποστηθίσει. Ξεχώριζε τις µέρες, τις ώρες και τα νοµίσµατα, αλλά δεν ήταν πάντα βέβαιος για τις επιλογές του. Και αδυνατούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Οταν κάποιος τον κορόιδευε, ακόµα και ένα παιδί µικρότερης ηλικίας και διάπλασης, έτρεχε φοβισµένος. Στο σχολείο του στη Θεσσαλονίκη µετέχει σε τµήµα ένταξης, όπου διδάσκεται Γλώσσα και Μαθηµατικά για δέκα ώρες τηνεβδοµάδα. ∆εν του αρκεί όµως ναµάθει ανάγνωση και ορθογραφία. Χρειάζεται κάτι παραπάνω. Ενα µάθηµα που θα του επιτρέψει να γίνει – όσο το δυνατόν περισσότερο – ανεξάρτητος.

Τους τελευταίους µήνες αυτή η εναλλακτική εκπαίδευση ξεκινούσε για τον Γιώργο (αυτό δεν είναι το πραγµατικό του όνοµα) µε το σχόλασµα. Τάξη του γινόταν η γειτονιά. Στο ψιλικατζίδικο µάθαινε να συναλλάσσεται. Να πληρώνει µόνος. Στο εστιατόριο να επιλέγει τι του αρέσει και να παραγγέλνει µε ευγένεια.Στην καφετέρια να συνοµιλεί χωρίς να τον πνίγουν οι κουβέντες των άλλων. ∆ίπλα του, σ’ αυτά ταιδιαίτερα µαθήµατα είχε τον ΑκηΣαρηπανίδη, µεταπτυχιακό φοιτητή στο πρόγραµµα Ψυχοπαιδαγωγικές Συνιστώσες των Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών του ΑΠΘ. Εκτός από τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής, ένα µάθηµα µπορεί να αποτελούνταν από µια βόλτα στην πόλη.

Έβαζαν σηµεία αναφοράς (την Πλατεία Αριστοτέλους, την Καµάρα, την παραλία) για να βρίσκει µόνος του τον δρόµο. Αγόραζαν εισιτήρια και κυκλοφορούσαν µε αστικό.Ή τύπωναν το πρόγραµµα της τηλεόρασης για να ξεχωρίζει µε σιγουριά βάσει των αγαπηµένων του σειρών τις ώρες της ηµέρας. Συνήθειες δεδοµένες, κινήσεις αυτονόητεςγια άλλους, τις οποίες όµως έπρεπε να ανακαλύψει ο Γιώργος από την αρχή. «∆εν ήταν µάθηµα ζωής. Αλλά µια προσπάθεια να αυξήσει την κοινωνικότητά του», λέει ο κ. Σαρηπανίδης. Παιδιά µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι συχνά, σύµφωνα µετον Γιώργο Μπάρµπα, επίκουρο καθηγητή του Τµήµατος Επιστηµών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, «άνθρωποι µε ψαλιδισµένα πόδια». Ατοµα που δεν µπορούν να διαλέξουν ή αγνοούν τις συνέπειες των επιλογών τους. Μαθαίνουν να ζουν ως κατώτεροι γιατί η κοινωνία είτε τους λυπάται είτε δεν έχει απαιτήσεις από αυτούς. «Πολλά παιδιά µε νοητική καθυστέρηση µπορούν να φτάσουν σε υψηλά επίπεδα αυτόνοµης διαβίωσης αν δουλέψουν σωστά», λέει οκ. Μπάρµπας. «Το να µάθουν να πλένονται, να περπατούν στον δρόµο ή να υπολογίζουν την αξία τωνχρηµάτων είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Και να ζουν µέσα σε κοινωνικές σχέσεις».

ΔΙΚΑΙΩΜΑ. Όπως εξηγείο κ. Μπάρµπας, ηκοινωνική µάθηση δεν προάγεται όπως θα έπρεπε στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστηµα.Τα τµήµατα ένταξης στα γενικά σχολεία περιορίζονται συνήθως στα σχολικά µαθήµατα. «Επικρατεί η εκφυλιστική αντίληψη ότι είναι δηµοκρατικό δικαίωµα να διδάσκεται κάποιος ό,τι διδάσκονται όλοι. Αυτά τα παιδιά όµως έχουν ανάγκη από κοινωνική µάθηση», λέει ο επίκουρος καθηγη τής. Και προσθέτει ότι συχνά στα ειδικά σχολεία τα παιδιά αποµονώνονται στη διαφορετικότητά τους. Τη δεκαετία του ‘90 στη Θεσσαλονίκη έγιναν δύο προσπάθειες να συστεγαστούν στην ίδια αυλή έναειδικό και ένα γενικό σχολείο. Στον ενάµιση µήνα οι γονείς των παιδιών του γενικού σχολείου αντέδρασαν, για να σηκωθούν έπειτα κάγκελα ανάµεσα στα κτίρια.

Τα µαθήµατα που κάνει οκ. Σαρηπανίδης δεν είναι εθελοντικά. Πληρώνεται όπως θα αµειβόταν και ένας καθηγητής που κάνει ιδιαίτερα στα Μαθηµατικά ή τη Φυσική. «Βιώνεις την επιτυχία διαφορετικά. Οχι µε τον βαθµό που θα πάρει σε ένα διαγώνισµα, αλλά µε τις δεξιότητες που θα αποκτήσει. Τα µικρά βήµατα που θα κάνει», λέει.

Ο Γρηγόρης Εφραιµίδης, µεταπτυχιακός φοιτητής στο ίδιο πρόγραµµα του ΑΠΘ, παραδίδει εδώ και τρία χρόνια αντίστοιχα µαθήµατα στον 21χρονο ∆ηµήτρη, ο οποίος γνώρισε την κοινωνική µάθηση για πρώτη φορά στο 4ο Ειδικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Εκεί, µια οµάδα φοιτητών βοηθούσε εθελοντικά τους µαθητές συνοδεύοντάς τους στο σούπερ µάρκετ και στην παιδική χαρά. Η µητέρα του, Αθανασία Τσαλκιτζή, αναζήτησε παρόµοια µαθήµατα µετά την αποφοίτηση του γιου της από το ειδικό σχολείο. Σήµερα, µαζί µε τον κ. Εφραιµίδη ο ∆ηµήτρης κάνει ψώνια, πάει για καφέ, επισκέπτεται κέντρα δηµιουργικής απασχόλησης. «Εγινε πιο κοινωνικός. Επικοινωνεί καλύτερα, ντύνεται πιο εύκολα µόνος του. Είναι πιο ήρεµος. ΟΓρηγόρης τού συµπεριφέρεται ως ίσοπρος ίσο», λέει η κ. Τσαλκιτζή. Οταν κυκλοφορούν έξω ο ∆ηµήτρης µε τον δάσκαλό του, αρκετοί είναι ευγενικοί απέναντί τους. Κάποιοι όµως τους κοιτούν µε οίκτο. Αλλοι τουςαποφεύγουν. «Σαν εικόνα, ηαναπηρία δίνει την αίσθηση τηςφθοράς. Προκαλεί φόβο. Ή λύπηση. Αυτός ο φόβος όµως είναι δικό µας δηµιούργηµα και πρέπει να τον αποβάλουµε», λέει ο κ. Εφραιµίδης.

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ. Συνοδοί των παιδιών σε µια βόλτα στο πάρκο ή µια επίσκεψη στο µπακάλικο της γειτονιάς µπορούν να είναι οι ίδιοι οι γονείς. Γιατί να έχουν πλάι τους κάποιον άλλο; Οπως εξηγεί ο κ. Μπάρµπας, υπάρχουν γονείς που βιώνουν την αναπηρία των παιδιώντους σαν προσωπικό Γολγοθά. «∆εν αντέχουν να βλέπουν τη µατιά των άλλων ανθρώπων στο παιδί τους», λέει. «Αντίθετα, ο εκπαιδευτής δεν έχει συναισθηµατική εµπλοκή. Βρίσκεται εκεί για να χειριστεί το πρόβληµα».Η µητέρα του Γιώργου προσπάθησε από νωρίς να βοηθήσει τον γιο της. Από τα 3½ χρόνια του είχε δίπλα του µια λογοθεραπεύτρια γιατί είχε καθυστερήσει στην οµιλία σε σχέση µε τα δύο µεγαλύτερα αδέλφια του. «∆εν είναι παιδί ούτε για ειδικό ούτε για γενικό σχολείο», λέει η κ. Καίτη. «Η κοινωνική µάθηση τον βοήθησε να βγει έξω από το σπίτι,να πάει για ψώνια, να κάνει παρέες. Να µην ντρέπεται. Θα προτιµούσα βέβαια εκτός από το κοινωνικό κοµµάτι να δινόταν µεγαλύτερη βάση και στασχολικά µαθήµατα».

Έπειτα από πέντε µήνες κοινωνικής µάθησης ο Γιώργος µπορείνα µην είναι ακόµα τελείωςανεξάρτητος. Ισως δεν γίνει ποτέ. Εχει ενισχύσει όµως την αυτοπεποίθησή του. Στην τελευταία τους βόλτα στη Θεσσαλονίκη ο δάσκαλός του τού ζήτησε να χαράξει αυτός την πορείατης επιστροφής στο σπίτι.Ο Γιώργος κόµπιασε αρχικά. Στο τέλος όµως βρήκε τον δρόµο. 

Ο εκπαιδευτής δεν έχει συναισθηµατική εµπλοκή και χειρίζεται καλύτερα το πρόβληµα του παιδιού

Οι ειδικοί παιδαγωγοί

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ µπορεί να διεξαχθεί από ειδικούς παιδαγωγούς. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν όσοι έχουν αποφοιτήσει από το Παιδαγωγικό Τµήµα Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας ή το Τµήµα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας. Ακόµη, όσοι έχουν πραγµατοποιήσει µεταπτυχιακό στην ειδική εκπαίδευση και ειδική αγωγή, αλλά και οι διορισµένοι εκπαιδευτικοί (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές) που έχουν περάσει από διδασκαλείο ειδικής αγωγής. Πρόκειται όµως για µια νέα –σχετικά – ειδικότητα στην Ελλάδα. Ακόµα δεν έχουν διεξαχθεί εξετάσεις στον ΑΣΕΠ αποκλειστικά για ειδικούς παιδαγωγούς. Μέχρι σήµερα όσοι είχαν τα σχετικά προσόντα διορίζονταν κανονικά ως εκπαιδευτικοί και έπειτα περνούσαν στην ειδική εκπαίδευση.

Πηγή: Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"