Τι είναι η τράπεζα χρόνου

Επισκεφτήκαμε την ιδιόμορφη τράπεζα και συνομιλήσαμε με τους καταθέτες της.
«Ο χρόνος είναι χρήμα» λέει το ρητό, τι γίνεται όμως όταν το χρήμα μετασχηματίζεται σε χρόνο γεννώντας μια διαφορετική από τις συνηθισμένες Τράπεζα; Το διοικητικό συμβούλιο πραγματοποιείται εβδομαδιαία, οι καταθέτες χαμογελούν, εμπιστεύονται, είναι λειτουργικοί, αισθάνονται παραγωγικοί, γεννούν ιδέες, βελτιώνουν τις ήδη υπάρχουσες δομές και εμπλέκονται σε έναν τραπεζικό μηχανισμό που τα ισοζύγια δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, τα χρέη δεν κοστίζουν σπίτια, και ο δανεισμός δεν κοστίζει ζωές. Το newsbeast.gr επισκέφτηκε την Τράπεζα χρόνου των Εξαρχείων, πέρασε ένα απόγευμα στην συνέλευση των μελών της και γνώρισε τους καταθέτες της.

Ίσως κάποιοι την χαρακτήριζαν φαινόμενο των καιρών, άλλοι πάλι να έκαναν λόγο για επιστροφή σε παραδοσιακές δομές, υγιέστερες και αποτελεσματικότερες από αυτές που ισχύουν σήμερα. Ό,τι «ταμπέλα» και αν της δώσεις το σίγουρο είναι πως σε μια εποχή που μαστίζεται από χρηματοπιστωτικές κρίσεις η Τράπεζα Χρόνου ενισχύει μια αλλαγή κυρίως νοοτροπίας προσφέροντας λύσεις εκεί που δεν υπάρχουν, ενισχύοντας μια διαφορετική φιλοσοφία η οποία μας θέλει όλους ενεργούς να δρούμε για το συνολικό καλό. Απουσία του χρήματος , η Τράπεζα χρόνου έχει τα χαρακτηριστικά μιας ιδανικής αλληλέγγυας συλλογικότητας.



Τράπεζες χρόνου υπάρχουν σήμερα και συναντώνται σε διάφορες συνοικίες δήμους περιοχές χωριά πόλεις της Ελλάδας. Μια εξ αυτών εδρεύει στα Εξάρχεια. Δημιουργήθηκε από την προϋπάρχουσα συλλογικότητα Πρωτοβουλία κατοίκων Εξαρχείων, ένα σχήμα που υπάρχει εδώ και 7 χρόνια περίπου, με σκοπό να αλληλοεξυπηρετήσει και να ενδυναμώσει τις σχέσεις των κατοίκων.

Δημιουργία

Αφετηρία της Τράπεζας, όπως μας ενημερώνουν τα μέλη της, υπήρξε ένα κάλεσμα των γειτόνων και των συλλογικοτήτων που κατοικοεδρεύουν στα Εξάρχεια ώστε να βρεθούν λύσεις για την αντιμετώπιση της μεγάλης υποβάθμισης της γειτονιάς. Το αρχικό σχέδιο ήταν να βρεθεί ένας τρόπος ώστε οι κάτοικοι της περιοχής να συζητάνε μεταξύ τους, να αλλάζουν τοπογνωσία και να ενθαρρύνουν κι άλλους να μπαίνουν στην διαδικασία των συλλογικοτήτων.

«Με αφορμή λοιπόν το αίσθημα του φόβου που είχε σκληρύνει τα τελευταία χρόνια, κάναμε την εκδήλωση για να βρούμε τρόπους ικανούς να ενδυναμώσουμε την γειτονιά και να είμαστε σε ετοιμότητα ώστε να διαφυλάξουμε τα χαρακτηριστικά της. Μέσα από αυτό το κάλεσμα προέκυψε και η ιδέα για την τράπεζα χρόνου. Στην ουσία σκεφτήκαμε πως θέλουμε να κάνουμε κάτι πιο μεγάλο, πανελλαδικής εμβέλειας, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να ξεφύγουν από τα στενά γεωγραφικά όρια της γειτονιάς και να γίνουν πιο ορατά.



Σκοπός δηλαδή ήταν να φτιαχτεί ένα δίκτυο το οποίο θα φέρει και πάλι τον κόσμο ανεξαρτήτου ηλικίας σε έναν χώρο που θα συναντιέται και θα συζητά , με περιεχόμενα που μπορεί να τα δώσει ο ίδιος. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να φτιαχτεί αυτό ήταν η ανταλλαγή υπηρεσιών, είτε οι υπηρεσίες αυτές είχαν να κάνουν με το επάγγελμά του είτε με κάποια δεξιότητά του, ή ακόμα και με αυτό που θέλει να κάνει. Κι όλα αυτά με έναν ισότιμο τρόπο ο οποίος δεν θα περιλάμβανε την στενή και ανύπαρκτη στις μέρες μας έννοια του χρήματος.

Με την δημιουργία και καλή λειτουργία της τράπεζας χρόνου καταφέραμε να μιλάμε πλέον για ανοιχτές συλλογικότητες, οι οποίες απευθύνονται σε όλο τον κόσμο, παίζοντας έναν δραστικό ρόλο, διαφορετικό από αυτόν της φιλανθρωπία της εκκλησίας, ή των πλούσιων κυριών. Η Τράπεζα Χρόνου ξεκινάει από τον άνθρωπο που πλήττεται και διαμορφώνεται με τρόπο οριζόντιο με την συμμετοχή όλων» υπογραμμίζει η κ. Γεωργία Μπεκριδάκη μέλος της Τ.Χ

Αν και οι αλληλέγγυες δομές δεν είναι γέννημα της εποχής, παλαιότερα αποτελούσαν την επιλογή μιας μικρής μόνο μερίδας κόσμου με, κοινωνικές ή και πολιτικές ,ανησυχίες,. Τα τελευταία χρόνια όμως εξαιτίας των συνθηκών και των αυξημένων αναγκών το ακροατήριο έχει ανοίξει.

Πως λειτουργεί

Υπάρχουν συνήθως δύο τρόποι που λειτουργεί μια τράπεζα χρόνου. Είτε μέσα από μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, όπως για παράδειγμα η Τράπεζα Χρόνου της Πλατείας Συντάγματος, είτε μέσα από μια διαχειριστική ομάδα.
Στην πρώτη περίπτωση ο κάθε καταθέτης – μέλος φτιάχνει ένα προφίλ καταχωρώντας την προσφορά και την ζήτηση των υπηρεσιών. Στη συνέχεια το μέλος που ζητά την υπηρεσία επικοινωνεί με εκείνο που την προσφέρει και συμφωνούν τη μέρα και τον τόπο διεξαγωγής της συναλλαγής. Οι ώρες που διατέθηκαν εντέλει πιστώνονται στο λογαριασμό του καταθέτη μέλους ο οποίος τις εξαργυρώνει με όποια άλλη υπηρεσία χρειάζεται, χωρίς απαραίτητα να προέρχεται από τον αυτόν που διέθεσε τη δική του. Δεν είναι στην ουσία μια διαπροσωπική συναλλαγή.



Στην περίπτωση της Τράπεζας Χρόνου των Εξαρχείων η λειτουργία επιτυγχάνεται μέσω της διαχειριστικής ομάδας. «Στην αρχή υπήρξε πλατφόρμα και σε εμάς. Επειδή όμως δε λειτούργησε και εφόσον δε θέλαμε να γίνει ένα απρόσωπο εγχείρημα, αποφασίσαμε να λειτουργεί μέσω διαχειριστικής ομάδας. Αρχικά τέθηκαν οι βασικές αρχές λειτουργίας από τους συμμετέχοντες καταθέτες οι οποίες μέχρι και σήμερα, ανανεώνονται ή εμπλουτίζονται κατά την διάρκεια των συνελεύσεων που οργανώνονται σε εβδομαδιαία βάση. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν όλοι να συμμετέχουν ενεργά» συμπληρώνει η κ. Μπεκριδάκη.

Η διαχειριστική ομάδα έχει την ηλεκτρονική λίστα με τα μέλη τα οποία ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ενημερώνει ηλεκτρονικά για την προσφορά και την ζήτηση. «Εγώ σαν απλό μέλος κάνω την ζήτησή μου και η διαχειριστική ομάδα μου στέλνει λίστα με όσους προσφέρουν την υπηρεσία που ζητάω κι εγώ επιλέγω». Αφού προχωρήσει η ανταλλαγή το μέλος που έλαβε την υπηρεσία πληρώνει στέλνοντας στην διαχειριστική ομάδα τις ώρες που χρειάστηκαν για την υπηρεσία και το όνομα του μέλους που την προσέφερε. Η διαχειριστική ομάδα καταχωρεί τις ώρες σε μια βάση ώστε να υπάρχει η εικόνα του κάθε καταθέτη. Για την ίδια πιστώνει 4 ώρες τον μήνα, αφού τα μέλη της εργάζονται καθημερινά για την σωστή λειτουργία της τράπεζας.



Εξαιτίας αυτού του τρόπου λειτουργίας για την εγγραφή και το άνοιγμα ενός «τραπεζικού λογαριασμού» απαιτείται η φυσική παρουσία τουλάχιστον μια φορά στη συνέλευση που πραγματοποιείται κάθε Δευτέρα. «Σκοπός μας είναι ο μελλοντικός καταθέτης να δει το κλίμα που επικρατεί ανάμεσα στα μέλη καθώς και τους στόχους του εγχειρήματός μας,. Πιστεύουμε πως με τον τρόπο αυτό θα ενδυναμωθεί η συμμετοχή του, και θα προκύψουν κι άλλα θετικά αποτελέσματα από την συλλογικότητα που δημιουργείται» συμπληρώνει η κ. Μπεκριδάκη.

Στην δευτεριάτικη συνάντηση τα μέλη της Τράπεζας συγκεντρώνονται στο κτίριο που φιλοξενεί το φυσικό της κατάστημα… φέρνοντας ο καθένας ότι προαιρείται, λίγους ξηρούς καρπούς, κάποιο ρόφημα και την όρεξη του για οργάνωση και προσφορά. Σε μια άκρως δημοκρατική συζήτηση, καταθέτουν όλοι τις απόψεις τους, τα προβλήματα που τυχόν εντοπίζουν, τις λύσεις που προτείνουν και τις νέες προτάσεις.

Ισοζύγιο

Στις τράπεζες χρόνου που λειτουργούν με πλατφόρμες υπάρχει ισοζύγιο και μάλιστα πιο αυστηρό από εκείνο της τράπεζας Εξαρχείων όπως μας ενημερώνει η κ. Μπεκριδάκη. Υπάρχει ανώτατο και κατώτατο όριο και οι ώρες που δαπανούνται οφείλουν να ισούται με τις ώρες που προσφέρονται, ώστε ο λογαριασμός σου σαν μέλος να είναι κάπου κοντά στο 0 - να μην είσαι ούτε πολύ + που σημαίνει πως έχεις δώσει πολλά , ούτε πολύ – που σημαίνει πως έχεις πάρει πολλές υπηρεσίες. Η πλατφόρμα εμφανίζει πως είσαι μείον 30 ώρες και κάτι πρέπει να κάνεις.



«Εμείς κρατάμε το ισοζύγιο για τυπικούς περισσότερο στατιστικούς λόγους όσον αφορά τις υπηρεσίες . Έχουμε διευκρινίσει πως δεν μας ενδιαφέρει το ισοζύγιο να είναι μηδενικό. Καταγράφουμε τις υπηρεσίες που παρουσιάζουν μεγαλύτερη ζήτηση και εκείνες που έχουν μικρή προσφορά, ούτως ώστε να μπορούμε να προτείνουμε στα μέλη κι άλλες υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν και ενδεχομένως αδυνατούν να σκεφτούν. Άλλωστε υπάρχουν φορές που η υπηρεσία που προσφέρω δεν ζητείται οπότε δεν είναι ότι θέλω να εκμεταλλευτώ την τράπεζα ή ότι είμαι τεμπέλης και δημιουργώ ηθελημένα μεγάλο χρέος»…

Υπηρεσίες που ανταλλάσσονται

Οι υπηρεσίες με την μεγαλύτερη ζήτηση είναι τα φροντιστηριακά μαθήματα, οι μεταφορές με το αυτοκίνητο, μεταποιήσεις ρούχων, μεταφράσεις. Η βασική έλλειψη προσφοράς σημειώνεται σε ηλεκτροτεχνικές εργασίες, υδραυλικούς ηλεκτρολόγους. Άλλες υπηρεσίες που προσφέρονται θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εποχιακές ή ανειδίκευτες, για παράδειγμα φροντίδα λουλουδιών το καλοκαίρι, ή το τάισμα των κατοικίδιων.



«Η εξοικείωση του κόσμου με την προσφορά και την ζήτηση είναι κάτι που βελτιώνεται με τον χρόνο. Δυστυχώς πολύς κόσμος έχει ταυτίσει το τι μπορεί να προσφέρει με το επάγγελμά του. Ειδικά μάλιστα αν αυτός ο κόσμος είναι χρόνια άνεργος, οι ιδέες για την προσφορά έχουν παγώσει. Χρειάζεται λοιπόν η συμμετοχή στη συνέλευση για να συνειδητοποιήσει το πόσα πράγματα μπορεί κανείς να κάνει τα οποία δεν σχετίζονται απαραίτητα με το επάγγελμά του. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν έχει καθένας από εμάς χρόνο να τα κάνει. Για παράδειγμα θέλω να φύγω μερικές μέρες και πρέπει κάποιος να μου ποτίσει τα λουλούδια, και δεν υπάρχει κάποιος φίλος ούτε η δυνατότητα για αυτόματο πότισμα. Η μεταφορά μου στο αεροδρόμιο, η πληρωμή λογαριασμών, τα ψώνια του σουπερ μάρκετ, είναι πράγματα που ο καθένας μπορεί να κάνει ασχέτως με την επαγγελματική του κατάρτιση. Σε αυτή την καθημερινότητα μπορεί να παρέμβει η τράπεζα.

Κοινωνικό φροντιστήριο

Ένα επιπρόσθετο ζήτημα που άνοιξε μέσω της τράπεζας χρόνου, όπως μας ενημερώνουν τα μέλη της, είναι κι αυτό του κοινωνικού φροντιστηρίου. «Μέσω της τράπεζας παρατηρήσαμε πως πολύ κόσμος ήθελε να παραδώσει μαθήματα, την ίδια στιγμή που η πλειονότητα των οικογενειών αδυνατούσε να στείλει τα παιδιά στο φροντιστήριο λόγω οικονομικής κρίσης και μειωμένων εισοδημάτων. Έτσι ξεκινήσαμε τα αλληλέγγυα μαθήματα τα οποία λειτουργούν σε μόνιμη βάση. Αυτό απαιτεί μια διαφορετική οργάνωση αφού οι ώρες που προσφέρονται είναι πολλές και δεν μπορεί να τηρηθεί αυστηρή ανταλλακτική σχέση. Με δεδομένο όμως πως στόχος μας είναι η συμμετοχή και κινητοποίηση όλο και περισσότερων ατόμων αυτό δεν μας απασχολεί γιατί οι γονείς αρχίζουν να δραστηριοποιούνται.



Οι μελλοντικοί πελάτες αυτών των τραπεζών δεν χρειάζεται να πληρούν κανένα εισοδηματικό ή άλλο κριτήριο. «Τα μόνα κριτήρια που υπάρχουν είναι πως δεν μπορεί να κάνει χρήση του κοινωνικού φροντιστηρίου και να πηγαίνει και φροντιστήριο έξω. Ακόμα και αν διαπιστωθεί κάτι τέτοιο όμως δεν διαγράφεται αυτόματα, απλά προσπαθούμε να εξηγήσουμε πως οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν χρόνο από το υστέρημά τους, την ώρα μάλιστα που κι οι ίδιοι έχουν υποστεί τρομερή μείωση εισοδήματος και πως με αυτό τον τρόπο μπορεί να στερούνται την βοήθεια άλλα παιδιά που την έχουν περισσότερο ανάγκη».

Στατιστικά στοιχεία καταθετών

Η πλειονότητα των μελών της τράπεζας χρόνου όπως και άλλων αλληλέγγυων δομών είναι, σε ένα ποσοστό 70%, γυναίκες. «Οι περισσότεροι άντρες που συμμετέχουν είναι εκπαιδευτικοί, γυμναστές εναλλακτικών μορφών εκγύμνασης. Ευτυχώς έχουμε δύο υδραυλικούς κι άλλους δύο ηλεκτρολόγους, τους οποίους έχουμε πραγματικά απομυζήσει. Μας λείπουν τεχνικές εργασίες οι οποίες κοστίζουν και ιδιαίτερα».
Ηλικιακά οι καταθέτες κυμαίνονται από 25 έως 65 χρόνων. Αν και δεν έρχονται όλοι σε κάθε συνέλευση, ουσιαστικά θα λέγαμε πως υπάρχει ένας πυρήνας , μια περιφέρεια και πιο έξω ο κόσμος της γειτονιάς, ο οποίος μας συντροφεύει σε κάθε δράση η εκδήλωση που κάνουμε. Μπορεί την μια φορά να είμαστε 20 μέλη και την άλλη 5 αλλά τα 3 να είναι καινούργια οπότε να είμαστε ικανοποιημένοι».

Κατάστημα

Η πρωτοβουλία κατοίκων Εξαρχείων δεν είχε ποτέ το δικό της χώρο αν και θα ήθελε να αποκτήσει. Μέχρι στιγμή οι δράσεις και οι συνελεύσεις της πραγματοποιούνται στο κοινωνικό κέντρο της Τσαμαδού 15



Καταθέσεις εμπιστοσύνης

Σε ένα τέτοιο εγχείρημα, δεδομένης της κοινωνικής αποδόμησης, εύλογα αναρωτιέται κανείς για τα ζητήματα εμπιστοσύνης. «Εμείς από την αρχή είχαμε ξεκαθαρίσει πως δεν μπορούμε να εγγυηθούμε, αφού το εγχείρημα δεν διοργανώνεται από κάποιο δήμο με αναληπτικό μηχανισμό αλλά πραγματοποιείται στα πλαίσια μιας προσωπικής γνωριμίας και μιας σχέσης εμπιστοσύνης που χτίζεται όσο περνάει ο καιρός στις συνελεύσεις. Άλλωστε αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη το σχήμα διαλύεται. Δεν μπορούμε να πάρουμε ευθύνη ούτε για την ποιότητα της υπηρεσίας ούτε για την εντιμότητα του κάθε μέλους. Εμείς παρέχουμε το χώρο ώστε να μπορέσουν να χτιστούν σχέσεις εμπιστοσύνης. Από την πλευρά μας μπορούμε μόνο να οργανώνουμε όλο και περισσότερες δράσεις μαζί για να γνωριζόμαστε καλύτερα. Αυτό όμως είναι και το στοιχείο που υπήρχε παλαιότερα στις κοινωνίες και σήμερα έχει εκλείψει».

Στην συγκεκριμένη τράπεζα χρόνου δεν έχουν καταγραφεί περιστατικά κατάχρησης εμπιστοσύνης, και σπάνια παρατηρούνται στις συνοικιακές τράπεζες αφού υπάρχει ένας άτυπος κοινωνικός έλεγχος, «κάπου θα τον ξαναδείς τον άλλον» αναφέρει η κ. Μπεκριδάκη.

Βέβαια σε άλλες τράπεζες χρόνου της Ελλάδας και του εξωτερικού έχουν σημειωθεί περιστατικά μη εμπιστοσύνης ή παραπόνων , όχι παραβατικής συμπεριφοράς ή κλεψιάς. Κι αυτά όμως είναι ελάχιστα συγκριτικά με τον αριθμό των καταθετών.



Γιατί να γίνω καταθέτης αυτής της τράπεζας;

Ουσιαστικά μέσω τη Τράπεζας χρόνου επιτυγχάνεται μια τεράστια μεταφορά πόρων χωρίς χρήμα, όχι από κάποιο οργανωμένο φορέα, αλλά από τον κόσμο ο οποίος προσπαθεί με όλα τα πενιχρά μέσα να δικτυωθεί όσο περισσότερο μπορεί. Πέραν των λύσεων που προσφέρει στους κατοίκους, αποτελεί και μια αντίδραση στην εμπορευματοποίηση των πάντων, αφού 1 ώρα μιας υπηρεσίας είναι ισότιμη με 1 ώρα μιας οποιασδήποτε άλλης υπηρεσίας.

Τα μέλη της συνειδητοποιούν πως δεν χρειάζεται όλα να ειδωθούν μέσα από μια οικονομική συναλλαγή, και πως δεν είναι μόνο η οικογένεια που μπορεί να σε στηρίξει, η οποία μπορεί άλλωστε να βρίσκεται μακριά, ή οι φίλοι που μπορεί να μην είναι διαθέσιμοι ανά πάσα στιγμή. Το κοινωνικό δίκτυο της γειτονιάς που καταργήθηκε ξαναζωντανεύει και έτσι γνωρίζεις τον άνθρωπο που μένει απέναντί σου, τον οποίο συνήθισες να μην γνωρίζεις

Καλλιεργείται το αίσθημα της εμπιστοσύνης, καταργείται η αποτίμηση των πάντων σε χρήμα και πολλές φορές το να εμπλέκεσαι σε μια τέτοια διαδικασία αποτελεί έναν παράγοντα αποσυμπίεσης σε μια περίοδο όπου η κοινωνία θα μπορούσε να παρομοιαστεί με χύτρα την οποία αν κλείσεις ερμητικά θα μπορούσε να εκραγεί.

Τη βιωσιμότητα άλλωστε τέτοιων δομών μπορεί να εγγυηθεί μονάχα η εμπλοκή των ατόμων που την απαρτίζουν και δεν βασίζεται στην φιλανθρωπία. Ουσιαστικά προσφέρει την επιλογή στους συμμετέχοντες ανάμεσα στο να δυσκολεύονται ή στο να εμπλακούν όπως ορθά σημειώνουν τα μέλη της, και μάλιστα σε μια περίοδο που τα ταλέντα συνηθίζεται να απαξιώνονται…

Πηγή: http://www.newsbeast.gr