H αρτηριακή υπέρταση είναι μια αρκετά ύπουλη νόσος που έχει ένα «θετικό» και ένα «αρνητικό» σημείο. Είναι ύπουλη διότι δεν δίνει κανένα απολύτως σύμπτωμα και έτσι μπορεί ένας ασθενής να πάσχει για πολλά χρόνια χωρίς να το γνωρίζει. Το «θετικό» είναι ότι για να εγκατασταθούν οι βλάβες της υπέρτασης, απαιτείται μια πορεία αρκετών ετών, γεγονός που δίνει την δυνατότητα στον ασθενή, όταν συνειδητοποιήσει το πρόβλημα, να ανατρέξει στην βοήθεια του ειδικού και να ανακόψει αυτή την πορεία. Το «αρνητικό» είναι ότι όταν οι βλάβες εγκατασταθούν είναι μη αναστρέψιμες .
Η αρχική βλάβη που προκαλεί η υπέρταση σε έναν ασθενή, είναι στο τοίχωμα των αρτηριών. Οι αρτηρίες στον άνθρωπο είναι κατασκευασμένες να λειτουργούν φυσιολογικά όταν η πίεση του αίματος είναι κάτω από 130/80. Όταν λοιπόν για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτίθενται σε πιέσεις πάνω από αυτό το όριο, και όσο ψηλότερα τόσο και το αποτέλεσμα είναι χειρότερο, το τοίχωμα των αρτηριών αλλάζει. Γίνεται όπως λέμε «αναδιαμόρφωση του τοιχώματος». Συγκεκριμένα γίνεται πιο παχύ και μειώνεται η δυνατότητα του να διαστέλλεται. Επιπρόσθετα οι αυξημένες πιέσεις ενδεχόμενα να συντελούν και στην εκφύλισή του και κατά συνέπεια στην σκλήρυνση (αρτηριοσκλήρυνση) και στην περαιτέρω μείωση της λειτουργικότητάς του. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των αλλαγών είναι η διαιώνιση της υπέρτασης και οι βλάβες στα διάφορα όργανα.
Από τη στιγμή που τα αγγεία «αλλάξουν» ο ασθενής πρέπει να παίρνει φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα και πιθανότατα δια βίου. Επιπρόσθετα λόγω της μειωμένης ικανότητας για αγγειοδιαστολή που σηματοδοτεί και τη βλάβη στη λειτουργία του ενδοθηλίου (ενός στρώματος κυττάρων που βρίσκεται στην επιφάνεια του αυλού του αγγείου και έρχεται σε επαφή με το αίμα) αρχίζει και ο φαύλος κύκλος της αθηρωμάτωσης, με τη συγκέντρωση λιπιδίων εντός τους τοιχώματος των αρτηριών με αποτέλεσμα το στένεμα του αυλού τους.
Εικόνα 1: Η συγκέντρωση λιπιδίων εντός του αγγειακού τοιχώματος έχει σαν συνέπεια το στένεμα του αυλού του αγγείου. Η κυκλοφορία συναντά μεγαλύτερη αντίσταση στο εικονιζόμενο αγγείο. Σαν αποτέλεσμα το όργανο στο οποίο καταλήγει δεν αιματώνεται σωστά.
Ας δούμε όμως ποια είναι τα όργανα που κυρίως επηρεάζονται από την υπέρταση.
Α) Καταρχήν η καρδιά. Το τοίχωμα της καρδιάς αρχίζει να γίνεται πιο παχύ, όπως
κάθε μυς στο σώμα μας που αρχίζει να σηκώνει μεγαλύτερα φορτία. Και τι κακό μπορεί να προκαλέσει αυτό, αφού ο υπερτασικός φαίνεται να έχει μια πιο δυνατή καρδιά. Το θέμα είναι ότι ενώ όντως αυτό ισχύει με τους μυς των χεριών πχ ένας άνθρωπος που έχει υπερτροφικούς μυς στους βραχίονες είναι πιο δυνατός από έναν με αδύνατα χέρια, στη καρδιά όταν το τοίχωμα παχύνεται, αρχίζουν τα προβλήματα.
Εικόνα 2: Καρδιά που έχει υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου-μια από τις επιπλοκές της υπέρτασης.
Το παχύ τοίχωμα στην καρδιά, τείνει να έχει πρόβλημα στη μεταφορά οξυγόνου στα κύτταρα του. Επομένως τα καρδιακά κύτταρα έχουν να επιτελέσουν περισσότερο έργο με λιγότερο οξυγόνο. Το ανάλογο θα ήταν ένας αθλητής που ενώ τρέχει τον βάλλουμε να αναπνεύσει μέσα από ένα καλαμάκι. Το καρδιακό κύτταρο μην έχοντας αρκετό οξυγόνο δεν μπορεί να επιτελέσει σωστά τις διάφορες λειτουργίες του, με αποτέλεσμα σε πρώτη φάση τις αρρυθμίες (έκτακτες συστολές, κολπική μαρμαρυγή) και σε βαρύτερες μορφές την καρδιακή ανεπάρκεια (η καρδιά χάνει τη δύναμή της). Πέρα από το παχύ τοίχωμα η αρτηριακή πίεση αλλάζει (προκαλεί αναδιαμόρφωση) και στα αγγεία της καρδιάς με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται η αιμάτωση και έτσι να μειώνεται ακόμη περισσότερο η μεταφορά του οξυγόνου.
Β) Ο εγκέφαλος. Τα αγγεία του εγκεφάλου λόγω ειδικής διαμόρφωσης είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην χρόνια αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Η αναδιαμόρφωση τους έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της οξυγόνωσης των εγκεφαλικών κυττάρων . Οι υπερτασικοί ασθενείς έχουν μεγαλύτερη επίπτωσης άνοιας και νόσου Alzheimer ή στις πιο ελαφρές περιπτώσεις πάσχουν από αδύναμη μνήμη. Η σταδιακή εκφύλιση του τοιχώματος των αγγείων λόγω της «αναδιαμόρφωσης» έχει σαν αποτέλεσμα αυτά τα αγγεία να ρηγνύονται ευκολότερα με αποτέλεσμα το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Γ) Ο οφθαλμός. Για τον ιατρό αποτελεί μια προέκταση του εγκεφάλου.
Αυτό διότι κατά την διαμόρφωση του σώματος του ανθρώπου, όταν ακόμη είναι έμβρυο, δύο μικρά τμήματα του εγκεφάλου απομακρύνονται από αυτόν και έτσι σχηματίζεται ο εσωτερικός χιτώνας του οφθαλμού (ο αμφιβληστροειδής) χάριν στον οποίο βλέπουμε. Έτσι αν ο ιατρός επιθυμεί να εξετάσει την κατάσταση των αγγείων του εγκεφάλου, δεν έχει παρά να κοιτάξει το εσωτερικό του ματιού (βυθοσκόπηση). Με την αναδιαμόρφωση των αγγείων του ματιού αρχίζουν τα κύτταρα που δέχονται το φως να εκφυλίζονται (είτε πεθαίνουν, είτε χάνουν την λειτουργία τους ). Λόγω της κατανομής των αγγείων στον αμφιβληστροειδή που είναι περισσότερα στο κέντρο και λιγότερα στην περιφέρεια, αρχικά εκφυλίζονται τα κύτταρα της περιφέρειας. Έτσι το οπτικό πεδίο του ασθενούς σταδιακά μειώνεται. Επειδή κυρίως βλέπουμε με τα κύτταρα που είναι στο κέντρο, ο ασθενής συνήθως δεν αντιλαμβάνεται ότι προοδευτικά τυφλώνεται. Τελικά αναζητά βοήθεια από τον ιατρό όταν αρχίζει να σκοντάφτει, ή να χτυπάει το κεφάλι του σε εμπόδια. Είναι αξιοθαύμαστο ότι παρόλο που μπορεί να έχει χάσει ένα μεγάλο μέρος των οπτικών του πεδίων, ο ίδιος δεν το έχει καταλάβει.
Εικόνα 3. Εικόνα από βυθοσκόπηση. Παρατηρούνται βλάβες στον αμφιβληστροειδή εξαιτίας της αρτηριακής υπέρτασης.
Δ) Ο Νεφρός. Οι περισσότεροι άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με την ιατρική, αντιμετωπίζουν το νεφρό σαν το όργανο που καθαρίζει το αίμα σχηματίζοντας τα ούρα. Αυτό είναι εν μέρει η λειτουργία του νεφρού. Αν θέλουμε όμως με μια λέξη να περιγράψουμε την λειτουργία του είναι ότι συντηρεί την «ομοιόσταση» του οργανισμού. Δηλαδή κρατάει τις εσωτερικές παραμέτρους του αίματος σταθερές (ηλεκτρολύτες, υγρά) ανεξάρτητα από τις συνθήκες που τείνουν να τις αλλάξουν. Επιπρόσθετα εκκρίνει ορμόνες που ρυθμίζουν τον αιματοκρίτη και την κινητικότητα των αγγείων, τον όγκο του αίματος, ενώ επιπρόσθετα αποτελεί ηθμό που κατακρατάει τις πρωτεΐνες του αίματος και δεν αποβάλλονται στα ούρα. Αντιλαμβανόμαστε ότι λειτουργία του νεφρού αποτελεί το κορμό ολόκληρου του οργανισμού μας. Στα νοσοκομεία, κατά τη νοσηλεία βαρέως πασχόντων ασθενών, η ιατρική προσπάθεια συνεχίζεται με ελπίδα για την σωτηρία του ασθενούς, μέχρι να επιδεινωθεί σημαντικά η λειτουργία των νεφρών (νεφρική ανεπάρκεια). Αν αυτό συμβεί, γνωρίζουν ότι τα πράγματα δυσκολεύουν σημαντικά. Αυτό λοιπόν το πολύτιμο για τον οργανισμό όργανο είναι το πρώτο που επηρεάζει η αρτηριακή υπέρταση. Επιπρόσθετα αν η υπέρταση μείνει αθεράπευτη, συμβαίνουν στο νεφρό αλλαγές (νεφροσκλήρυνση) που επιτείνουν την υπέρταση και την διαιωνίζουν. Υπάρχει πλέον εξέταση που μπορεί να δείξει το κατά πόσο έχει επηρεαστεί ο νεφρός από την υπέρταση, πριν ακόμη εμφανιστεί βλάβη στο όργανο.
Για το λόγο ότι η υπέρταση προκαλεί βλάβες επιλεκτικά στα όργανα που προαναφέρθηκαν, σαν κατά κάποιο τρόπο να τα σημαδεύει, τα όργανα αυτά ονομάζονται «όργανα στόχοι της υπέρτασης» και οι βλάβες τους « βλάβες οργάνων στόχων».
Διαβάστε στο επόμενο άρθρο του γιατρού: Πώς γίνεται η σωστή μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και η διάγνωση της αρτηριακής υπέρτασης.
