Άθλημα: Πετοσφαίριση (Καθιστών)

Εισαγωγή

Η Πετοσφαίριση καθιστών αθλητών έκανε την εμφάνισή της το 1956 και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ομαδικά αθλήματα για αθλητές με αναπηρία. Οι διαφορές μεταξύ Παραολυμπιακής και Ολυμπιακής Πετοσφαίρισης είναι ελάχιστες. Συγκεκριμένα, στην Πετοσφαίριση καθιστών, οι διαστάσεις του γηπέδου είναι μικρότερες, το φιλέ (δίχτυ) τοποθετείται σε πιο χαμηλό ύψος, ενώ οι αθλητές αγωνίζονται καθιστοί. 

Το άθλημα απαιτεί ένταση, αγωνιστικότητα, συνεργασία και στρατηγική από τους συμμετέχοντες. Δικαίωμα συμμετοχής έχουν αθλητές με κινητικές αναπηρίες (ακρωτηριασμό ή άλλη κινητική αναπηρία). Στην Πετοσφαίριση καθιστών οι αθλητές και αθλήτριες, μολονότι δεν κατατάσσονται σε κατηγορίες όπως στα άλλα αθλήματα, πρέπει να πληρούν τους όρους της ελάχιστης αναπηρίας.

Οι αγώνες διεξάγονται μεταξύ δύο ομάδων σε κλειστό γήπεδο, σε αγωνιστικό χώρο διαστάσεων 10 x 6 μέτρων. Κάθε ομάδα αποτελείται από έξι βασικούς παίχτες, ενώ οι αναπληρωματικοί δεν ξεπερνούν τους έξι.

Η Πετοσφαίριση Καθιστών στους Παραολυμπιακούς Αγώνες του 2004

Η Πετοσφαίριση Καθιστών στους Παραολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας διεξήχθη στην Αίθουσα Ξιφασκίας Ελληνικού, στο Ολυμπιακό Συγκρότημα Ελληνικού. Το αγωνιστικό πρόγραμμα ολοκληρώθηκε σε εφτά ημέρες από τις 21 έως τις 27 Σεπτεμβρίου 2004, ενώ στις 23 Σεπτεμβρίου 2004 δεν υπήρξε αγωνιστική δράση για το συγκεκριμένο άθλημα.

Δείτε επίσης:

Διεθνής Οργανισμός Πετοσφαίρισης για Αθλητές με Αναπηρία (WOVD)
Διεθνής Ομοσπονδία Πετοσφαίρισης (FIVB)

Ιστορικό

Η Πετοσφαίριση καθιστών αθλητών παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1956 στην Ολλανδία και ήταν συνδυασμός Πετοσφαίρισης με Sitzball, ένα παιχνίδι γερμανικής προέλευσης που παιζόταν στο δάπεδο χωρίς φιλέ, με περιορισμένη όμως κινητικότητα για τους αθλητές. Μέχρι το 1978 έγιναν πολλές διεθνείς διοργανώσεις. Ορόσημο στην ιστορία της Πετοσφαίρισης για άτομα με αναπηρία αποτέλεσε το έτος 1980, όταν εντάχθηκε για πρώτη φορά στο αγωνιστικό πρόγραμμα των Παραολυμπιακών Αγώνων, με συμμετοχή εφτά ομάδων. Από το 1993 διοργανώνονται Παγκόσμια Πρωταθλήματα Πετοσφαίρισης καθιστών για άνδρες και γυναίκες.

Ως τους Παραολυμπιακούς Αγώνες του Σύδνεϋ το 2000, το άθλημα περιελάμβανε δύο αγωνίσματα: την Πετοσφαίριση όρθιων και την Πετοσφαίριση καθιστών στο έδαφος αθλητών. Σήμερα, μετά από απόφαση της Διεθνούς Παραολυμπιακής Επιτροπής, διεξάγεται μόνο το αγώνισμα της Πετοσφαίρισης καθιστών.

Εξοπλισμός

Μπάλες

Η μπάλα μπορεί να είναι μονόχρωμη ή να αποτελείται από συνδυασμό περισσότερων χρωμάτων. Τόσο το υλικό της, όσο και το χρώμα της πρέπει να συμφωνούν με τους κανονισμούς της Παγκόσμιας Οργάνωσης Πετοσφαίρισης για Αθλητές με Αναπηρία (World Organisation Volleyball for Disabled - WOVD), όπως εφαρμόζονται σε κάθε παγκόσμιο πρωτάθλημα ή τουρνουά. Η περιφέρειά της είναι μεταξύ 65 έως 67 εκατοστών και το βάρος της κυμαίνεται από 260 έως 280 γραμμάρια.

Ενδυμασία

Όσον αφορά στη στολή του αγωνιζόμενου αθλητή, περιλαμβάνει μπλούζα, κάλτσες, αθλητικά παπούτσια, ενώ αντί για σορτς, οι παίκτες επιτρέπεται να φορούν μακρύ παντελόνι. Οι αθλητές της κάθε ομάδας πρέπει να φορούν μπλούζες οι οποίες φέρουν τους επίσημους αριθμούς. Οι αριθμοί στις μπλούζες των παικτών είναι από 1 έως 18. Η μπλούζα κάθε αθλητή πρέπει να φέρει τον αριθμό του, με γραμματοσειρά ύψους 15 εκατοστών για την μπροστινή πλευρά και 20 εκατοστών για την πίσω πλευρά. Η μπλούζα του αρχηγού της ομάδας πρέπει να φέρει κάτω από τον αριθμό στην μπροστινή πλευρά, μία ρίγα μήκους 8 εκατοστών και φάρδους 2 εκατοστών. Το χρώμα και το σχέδιο της στολής είναι κοινό για όλους τους παίκτες της ίδιας ομάδας εκτός από τον libero.

Κανονισμοί

Οι κανονισμοί που διέπουν το άθλημα έχουν καθοριστεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία Πετοσφαίρισης και το Διεθνή Οργανισμό Πετοσφαίρισης για Αθλητές με Αναπηρία (WOVD).

Αγωνιστικός Χώρος

Ο αγωνιστικός χώρος αποτελείται από το γήπεδο και την ελεύθερη ζώνη, που σχηματίζουν ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο. Το γήπεδο είναι ένα ορθογώνιο με διαστάσεις 10 x 6 μέτρων, ενώ η ελεύθερη ζώνη εκτείνεται τουλάχιστον 4 μέτρα από τη μεγάλη και 6 μέτρα από τη μικρή πλευρά του γηπέδου.

Το γήπεδο χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη, από μια κεντρική γραμμή, καθένα από τα οποία έχει μήκος 5 μέτρων και πλάτος 6 μέτρων. Κάθετα στη κεντρική γραμμή τοποθετείται το φιλέ (δίχτυ), ύψους 1,15 μέτρων για τους άνδρες και 1,05 μέτρων για τις γυναίκες. Το μήκος του κυμαίνεται από 6,50 έως 7 μέτρα, ενώ το πλάτος του είναι 0,80 μέτρα. Πάνω στους στυλοβάτες τεντώνεται το φιλέ, και τοποθετούνται οι αντένες (εύκαμπτες ράβδοι) που θεωρούνται μέρος του φιλέ και πλευρικά καθορίζουν τον κυρίως αγωνιστικό χώρο.
Σε καθένα από τα δύο ίσα μέρη και σε απόσταση 2 μέτρων από την κεντρική γραμμή υπάρχει η παράλληλη επιθετική γραμμή, που δημιουργεί δύο ζώνες, τη μπροστά ζώνη (επιθετική) και τη πίσω ζώνη (αμυντική). Το σερβίς εκτελείται πίσω από την τελική γραμμή καθ’ όλο το μήκος των 6 μέτρων.

Αγώνας

Στόχος κάθε ομάδας είναι να περάσει τη μπάλα πάνω από το δίχτυ και μέσα από το διάστημα που ορίζουν οι αντένες, και να ακουμπήσει στο έδαφος του γηπέδου της αντιπάλου ομάδας. Κάθε ομάδα επιτρέπεται να έχει μέχρι τρεις επαφές με τη μπάλα, προτού την επιστρέψει προς την αντίπαλη ομάδα. Η προσπάθεια για μπλοκ δεν θεωρείται επαφή.
Ένας αγώνας αποτελείται το πολύ από πέντε σετ. Καθένα από τα τέσσερα πρώτα σετ ολοκληρώνεται όταν μία ομάδα συγκεντρώσει 25 πόντους, έχοντας διαφορά τουλάχιστον δύο πόντων από την αντίπαλη ομάδα (π.χ. 25-23). Σε περίπτωση ισοπαλίας 24-24, το σετ συνεχίζεται έως ότου μία από τις δύο ομάδες αποκτήσει προβάδισμα δύο πόντων και ανακηρυχθεί νικήτρια του σετ (π.χ. 26-24). Σε περίπτωση ισοπαλίας 2-2 σετ, διεξάγεται και πέμπτο σετ, το οποίο ολοκληρώνεται όταν μία ομάδα συγκεντρώσει 15 πόντους, έχοντας διαφορά τουλάχιστον δύο πόντων από την αντίπαλη ομάδα (π.χ. 15-13). Σε περίπτωση ισοπαλίας 14-14, το σετ συνεχίζεται έως ότου μία από τις δύο ομάδες αποκτήσει προβάδισμα δύο πόντων και ανακηρυχθεί νικήτρια του σετ (π.χ. 16-14). Νικήτρια ομάδα του αγώνα ανακηρύσσεται εκείνη που θα φτάσει σε τρία νικηφόρα σετ.

Μια ομάδα έχει μέχρι 12 παίκτες, εκ των οποίων ένας είναι ο αρχηγός της ομάδας και κάποιος άλλος είναι ο libero. Οι αρχικές θέσεις των παικτών μέσα στον αγωνιστικό χώρο είναι συγκεκριμένες. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού αυτές προσδιορίζονται και ελέγχονται από τη θέση της λεκάνης στο έδαφος.

Ο αγώνας αρχίζει με προσπάθεια για σερβίς, δηλαδή κτύπημα της μπάλας από την ζώνη του σερβίς, στη πίσω άκρη του γηπέδου, με στόχο να περάσει η μπάλα πάνω από το φιλέ προς την αντίπαλη ομάδα. Κάθε φάση συνεχίζεται μέχρι η μπάλα να «προσγειωθεί» στο έδαφος εντός ή εκτός των ορίων του γηπέδου, ή όταν η αντίπαλη ομάδα αποτύχει να επιστρέψει τη μπάλα με κανονικό τρόπο. Κατά την εκτέλεση του σερβίς πρέπει η λεκάνη του παίκτη να είναι πίσω από την τελική γραμμή. Τα πόδια επιτρέπεται να είναι μέσα στον αγωνιστικό χώρο. Οι άλλοι παίκτες παραμένουν στις θέσεις τους. Μετά την εκτέλεση του σερβίς από έναν παίκτη, οι υπόλοιποι αθλητές μπορούν να μετακινήσουν τη λεκάνη και να καταλάβουν οποιαδήποτε θέση στο γήπεδο και στην ελεύθερη ζώνη.

Η επαφή του πέλματος ή των ποδιών με το γήπεδο των αντιπάλων επιτρέπεται, με την προϋπόθεση ότι δεν παρεμποδίζεται το παιχνίδι των αντιπάλων. Η επαφή με τα χέρια επιτρέπεται με την προϋπόθεση ότι ένα μέρος του χεριού βρίσκεται είτε σε επαφή με την κεντρική γραμμή ή ακριβώς πάνω από αυτήν.

Κατά την εκτέλεση ενός επιθετικού χτυπήματος, η λεκάνη του παίκτη (της μπροστινής ζώνης) πρέπει να ακουμπά στο έδαφος.

Ο παίκτης της άμυνας μπορεί να κάνει επιθετική ενέργεια, δηλαδή να στείλει ή να καρφώσει την μπάλα, από οποιοδήποτε ύψος πίσω από την επιθετική ζώνη, αρκεί κατά τη στιγμή της ενέργειας η λεκάνη να μην αγγίζει ή να περνά τη γραμμή της επίθεσης. Μετά το χτύπημα, ο παίκτης μπορεί να εισέλθει στη ζώνη επίθεσης.

Σε όλη τη διάρκεια του παιχνιδιού, οι παίκτες που βρίσκονται σε αμυντική προσπάθεια πρέπει να έχουν επαφή με το έδαφος, με κάποιο μέρος του σώματος μεταξύ λεκάνης και ώμων. Σε ορισμένες περιπτώσεις αμυντικής ενέργειας στο πίσω μέρος του γηπέδου, όπως για παράδειγμα κατά το «σώσιμο της μπάλας», οι αθλητές έχουν δικαίωμα να χάσουν για λίγο χρόνο την επαφή με το έδαφος. Παρόλα αυτά δεν επιτρέπεται να σηκωθούν όρθιοι, να σηκώσουν το σώμα ή να κάνουν βήματα.

Ο αγώνας διευθύνεται από δύο διαιτητές, με συνεργάτες το σημειωτή και τους επόπτες (2 έως 4, ανάλογα με την κατηγορία του αγώνα). Οι δύο διαιτητές τοποθετούνται ο ένας απέναντι στον άλλον, στη νοητή προέκταση της κεντρικής γραμμής του γηπέδου. Ο πρώτος διαιτητής διευθύνει τον αγώνα, ο δεύτερος ελέγχει τις παραβάσεις στην περιοχή της ευθύνης του, ο σημειωτής έχει την αποκλειστική ευθύνη να καταγράφει όλες τις ενέργειες στο φύλλο αγώνα, ενώ οι επόπτες γραμμών ελέγχουν την επαφή της μπάλας με το γήπεδο και την τροχιά της μέσα ή έξω από τις αντένες του φιλέ. Οι επόπτες επιπρόσθετα, υποδεικνύουν στον δεύτερο διαιτητή με μια κίνηση του χεριού, το αντικανονικό σήκωμα της λεκάνης.

Νέοι Κανονισμοί

Libero: Είναι ένας ειδικά εκπαιδευμένος αμυντικός παίκτης, ο οποίος φοράει διαφορετικού χρώματος στολή από όλη την υπόλοιπη ομάδα. Έχει δικαίωμα να μπει απεριόριστες φορές στον αγώνα, όταν η φάση είναι σε διακοπή και μόνο σε θέση αμυντικού παίκτη, χωρίς την έγκριση των διαιτητών, αντικαθιστώντας κάποιον από τους παίκτες της πίσω ζώνης του γηπέδου. Απαγορεύεται να κάνει σερβίς, και να εκδηλώσει επιθετική ενέργεια. Παίζει όμως σημαντικό ρόλο στην υποδοχή των σερβίς και στην άμυνα της ομάδας.

Σε περίπτωση τραυματισμού του libero, ο προπονητής με την εξουσιοδότηση του πρώτου διαιτητή, μπορεί να ονομάσει έναν άλλο παίκτη libero για το υπόλοιπο του αγώνα, ενώ ο αρχικός libero δεν μπορεί να αγωνιστεί ξανά στον ίδιο αγώνα.

Δείτε επίσης: Διεθνής Οργανισμός Πετοσφαίρισης για Αθλητές με Αναπηρία (WOVD) Διεθνής Ομοσπονδία Πετοσφαίρισης (FIVB)

Ταξινόμηση σε αγωνιστικές κατηγορίες

Στην Πετοσφαίριση καθιστών οι αθλητές και αθλήτριες δεν κατατάσσονται σε αγωνιστικές κατηγορίες όπως συμβαίνει σε πολλά άλλα αθλήματα των Παραολυμπιακών Αγώνων. Υπάρχει μόνο η κατάταξη με βάση την ελάχιστη αναπηρία. Δηλαδή οι αθλητές πρέπει απλώς να τηρούν έναν ελάχιστη βαθμό αναπηρίας για να μπορούν να αγωνίζονται στην Πετοσφαίριση καθιστών.
Στη Πετοσφαίριση καθιστών μπορούν να αγωνιστούν αθλητές με κινητικές αναπηρίες όπως:

ακρωτηριασμούς,
εγκεφαλική παράλυση,
κάκωση νωτιαίου μυελού και
άλλες κινητικές αναπηρίες (κατηγορία Les Autres).

Παραδείγματα αναπηριών αθλητών που έχουν το δικαίωμα να αγωνιστούν στη Πετοσφαίριση καθιστών είναι τα ακόλουθα:

• αθλητές με ακρωτηριασμό άνω ή κάτω άκρου,
• αθλητές με δυσπλασίες ή αθλητές με κινητική πάρεση ή ολική παράλυση των κάτω άκρων,
• αθλητές της κατηγορίας Les Autres με αναπηρίες όπως δυσπλασία ή εξάρθρωση των ισχίων, ολική ενδοπρόθεση του γονάτου ή του ισχίου, ατέλεια κυκλοφοριακή ανεπάρκεια του κάτω άκρου, ψευδάρθρωση του χαμηλότερου άκρου, αστάθεια πρόσθια οπίσθια 1,5 εκατ. του γονάτου, εξάρθρωση της γληνοβραχιόνιας άρθρωσης κ.λ.π.

Η ταξινόμηση στην ελάχιστη αναπηρία πραγματοποιείται από τουλάχιστον έναν εξουσιοδοτημένο ιατρό Πετοσφαίρισης. Κάθε αθλητής Πετοσφαίρισης πρέπει να έχει μια προσωπική κάρτα ταξινόμησης. Αυτή η κάρτα εκδίδεται από το τμήμα Πετοσφαίρισης πριν από την έναρξη κάθε επίσημου αγώνα.

Τεχνικές

Αθλητές

Αθλητές Διεθνούς ΕπιπέδουΣτο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ανδρών που διεξήχθη στο Κάιρο της Αιγύπτου το 2002 οι αθλητές που ξεχώρισαν ήταν:

• Καλύτερος στο σερβίς: Hojat Behravan, Ιράν
• Καλύτερος επιθετικός: Hadi-A, Ιράκ
• Καλύτερος υποδοχέας: Thomas Renger, Γερμανία
• Καλύτερος μπλοκέρ: El Deen Hesham, Αίγυπτος
• Καλύτερος αμυντικός: Manko Adnan, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
• Καλύτερος πασαδόρος: Ali Golhar, Ιράν
• Στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Γυναικών που διεξήχθη στο Kamnik της Σλοβενίας το 2002 οι αθλήτριες που ξεχώρισαν ήταν:
• Καλύτερη αμυντικός: Aletta Adema, Ολλανδία
• Καλύτερη υποδοχέας: Minna Hiltunen, Φιλανδία
• Καλύτερη πασαδόρος: Saito Yoko, Ιαπωνία
• Καλύτερη στο σερβίς: Larysa Klochkova, Ουκρανία
• Καλύτερη μπλοκέρ: Li-Ping Li, Κίνα
• Καλύτερη επιθετικός: Neringa Susinskyte, Λιθουανία
• Πιο πολύτιμη παίκτης: Anita Goltnik-Urnaut, Σλοβενία

Έλληνες Αθλητές

Η Πετοσφαίριση καθιστών καλλιεργείται στην Ελλάδα από το 2001 και μέχρι στιγμής έχουν σχηματίσει ομάδες τα σωματεία: Σπάρτακος, Αετοί, Αετοί Κρήτης, Λάζαρος Στεφανίδης ο Μακεδόνας, ΠΑΣΚΑ και Τριπτόλεμος. Οι Παραολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας ήταν οι πρώτοι Αγώνες που συμμετείχε Ελληνική Ομάδα Πετοσφαίρισης Καθιστών. Επίσης η Εθνική Ομάδα έχει αγωνιστεί στα Πανευρωπαϊκά Πρωταθλήματα του 2003, 2005 και 2007.