Ποιοι μπορούν να παρασύρουν ένα παιδί... στο κάπνισμα;

Οι συνήθειες καπνίσματος των παιδιών φαίνεται ότι επηρεάζονται αρκετά από τις αντίστοιχες συνήθειες των μεγαλύτερων αδελφών της οικογένειας. Αυτό τουλάχιστον υποστήριξαν ο Rajan και οι συνεργάτες του (2003) σε πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη σε 2.981 μαθητές της τελευταίας τάξης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ουάσινγκτον. Σύμφωνα με τα ευρήματα, με σταθμισμένο τον παράγοντα «κάπνισμα γονιών», το κάπνισμα από τους μεγαλύτερους αδελφούς στην οικογένεια συνδεόταν θετικά με το κάπνισμα ενός παιδιού ανεξάρτητα από το φύλο του ή τις συνήθειες καπνίσματος των γονιών του. Αλλά και σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε με σκοπό να αποκαλύψει τους παράγοντες που προβλέπουν την παραμονή νεαρών στην ομάδα των μη καπνιστών, και όσον αφορά τις συνήθειες καπνίσματος των οικείων τους, βρέθηκε ότι οι νέοι επηρεάζονται από τη συμπεριφορά καπνίσματος των φίλων και του αδελφού (Cote, Godin, & Gagne, 2004). Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται εν συντομία τα αποτελέσματα της ανασκόπησης αυτής αναφορικά με το ρόλο των αδελφών στην ανάπτυξη της συνήθειας του καπνίσματος από τους εφήβους.

Φίλοι

Πολλές είναι οι σύγχρονες μελέτες που αποκαλύπτουν ότι η επιρροή των φίλων τόσο στην έναρξη όσο και στη διακοπή του καπνίσματος είναι αποφασιστικής σημασίας. Η Unger και οι συνεργάτες της (2002) ερεύνησαν την επίδραση των φίλων στη συνήθεια του καπνίσματος του νέου σε δύο εντελώς διαφορετικές κοινωνίες, σ’ αυτές της Αμερικής και της Κίνας. Βρέθηκε ότι, παρ’ όλες τις διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων, στο δείγμα της Καλιφόρνια η επίδραση των φίλων στην υιοθέτηση της συνήθειας τον καπνίσματος ήταν στατιστικά σημαντική και το μέγεθος του συσχετισμού δε διέφερε μεταξύ αυτών των δύο διαφορετικών πολιτισμών.

Αν ο στενός φίλος του μαθητή (ΣΤ' Δημοτικού-Α' Λυκείου) καπνίζει, είναι πιθανότερο ν’ αρχίσει το κάπνισμα και ο εν λόγω μαθητής. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζεται σε έρευνα των Urberg, Degirmencioglu και Pilgrim (1997), σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί ο βαθμός της επιρροής τόσο των στενών φίλων όσο και της γενικότερης παρέας στη χρήση καπνού και αλκοόλ. Τονίζεται ωστόσο ότι η επιρροή του συνόλου της παρέας δεν είναι το ίδιο σημαντική και ότι σε τέτοιου είδους συσχετισμούς θα πρέπει να σταθμίζεται στο δείγμα η αρχική επιλογή από το-μαθητή του συγκεκριμένου στενού φίλου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Σκοπός της έρευνας των Ellickson, McGuigan και Klein (2001) ήταν να αποκαλυφθούν οι παράγοντες που προβλέπουν την έναρξη του καπνίσματος και τη διακοπή του στις ηλικίες μεταξύ 13-18 χρόνων και μεταξύ 18-23 χρόνων. Μεταξύ άλλων, συμπέραναν ότι οι καπνιστές που είχαν ελάχιστους έως κανένα φίλο από τις τάξεις του γυμνασίου που να κάπνιζε και αισθάνονταν ικανοί να αντισταθούν στην πίεση να καπνίσουν στην ηλικία των 18 ετών, πριν ξεκινήσουν το κάπνισμα, ήταν πιο πιθανό να σταματήσουν το κάπνισμα έως τα 23 τους χρόνια. Γενικώς, η έκθεση σε σχετικές κοινωνικές επιρροές κατά την περίοδο προ της έναρξης του καπνίσματος έπαιζε σημαντικότερο ρόλο στη μετέπειτα απόφαση διακοπής του παρά στην απόφαση έναρξής του.

Τόσο στην έναρξη όσο και στη διατήρηση της συνήθειας του καπνίσματος μεταξύ των ηλικιών 11-17 ετών ο σημαντικότερος παράγοντας επιρροής είναι η συμπεριφορά καπνίσματος των καλύτερών μας φίλων. Αυτό τουλάχιστον υποστήριξαν οι Smet, Maes, De Clercq, Haryanti και Winarno (1999) σε έρευνα που διε-ξήγαγαν στην Ινδονησία σε αγόρια εφήβους. Όσον αφορά την επιρροή της οικογένειας, μόνο η συμπεριφορά καπνίσματος των μεγαλύτερων αδελφόίν φαίνεται να αποτελεί παράγοντα επιρροής.

Η συχνότητα με την οποία καπνίζει ο έφηβος, ο βαθμός εξάρτησης από τη νικοτίνη και η ενθάρρυνση των φίλων είναι οι τρεις παράγοντες που σχετίζονται με την αυτοαποτελεσματικότητα του νέου ως προς την αποφυγή του καπνίσματος. Σ’ αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν ο Fagan και οι συνεργάτες του (2003) σε έρευνα που διεξήγαγαν σε εργαζόμενους εφήβους στη Μασαχουσέτη. Ενώ η επιρροή των φίλων κρίθηκε αποφασιστικής σημασίας, η επιρροή των συνεργατών τέθηκε υπό αμφισβήτηση και η επιπλέον διερεύνηση του θέματος αποτέλε-σε πρόταση της συγκεκριμένης έρευνας. Αντίθετα, αποτελέσματα ερευνών για ενηλίκους κατατάσσουν την επιρροή των συνεργατών στους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαδικασία διακοπής (Beiner et al., 1999. Sorensen, Pechacek, & Pallonen, 1986). Σύμφωνα με τον Fagan και τους συνεργάτες του (2003), οι μελλοντικές παρεμβάσεις οφείλουν να προωθήσουν τη δημιουργία «δικτύων» φίλων που θα εμψυχώνουν τους νέους κατά τη διαδικασία της διακοπής του καπνίσματος και θα τους βοηθούν να αντισταθούν στις πιέσεις να καπνίσουν.

Σχολείο

Τα ποσοστά διάδοσης του καπνίσματος στο εκάστοτε σχολικό περιβάλλον του νέου παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υιοθέτηση και τη διατήρηση της συνήθειας του καπνίσματος από τον έφηβο. Αυτό υποστήριξαν οι Alexander, Piazza, Mekos και Valente (2001) βασιζόμενοι στα αποτελέσματα της μελέτης τους που έγινε σε σχολικό δείγμα 2.525 εφήβων. Συγκεκριμένα, ο κίνδυνος έναρξης του καπνίσματος συνδέθηκε θετικά με δίκτυα φίλων στα οποία τουλάχιστον οι μισοί κάπνιζαν, με έναν ή δύο στενούς φίλους που κάπνιζαν και με αυξανόμενο ρυθμό διάδοσης του καπνίσματος σιο σχολείο του εφήβου. Επιπρόσθετα, ο κίνδυνος έναρξης του καπνίσματος ήταν μεγαλύτερος μεταξύ των δημοφιλών μαθητών σε σχολεία με υψηλή διάδοση του καπνίσματος απ’ ό,τι μεταξύ δημοφιλών μαθητών σε σχολεία με χαμηλή διάδοση. Το κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου ως χώρου αλληλεπίδρασης των εφήβων και διάδοσης συνηθειών κρίθηκε σημαντικό για την αποτροπή των νέων από το κάπνισμα, γεγονός που θα πρέπει να συνυπολογιστεί στους στόχους των μελλοντικών παρεμβάσεων υγείας.

Οι Leatherdale, Cameron, Brown και McDonald (2005) υποστήριξαν ότι με κάθε αύξηση κατά 1% του ποσοστού των καπνιστών μεταξύ των τελειόφοιτων γυμνασίου αυξάνονται οι πιθανότητες να μεταπηδήσει ένας νεαρός μαθητής από το στάδιο του «δοκιμαστή» σε αυτό του πειραματιζόμενου καπνιστή. Συγκεκριμένα, υποστήριξαν ότι η διάδοση του καπνίσματος σε μεγαλύτερους μαθητές συνδέεται άμεσα με την έναρξη του καπνίσματος στις μικρότερες ηλικίες μαθητών του συγκεκριμένου σχολείου. Χαρακτήρισαν δε το σχολείο χώρο που θέτει σε κίνδυνο τους μαθητές όσον αφορά τέτοιου είδους επιρροές και τόνισαν ότι ως τέτοιος χώρος πρέπει να αντιμετωπίζεται στο πλαίσιο των μελλοντικών παρεμβάσεων υγείας.

Πηγή: http://www.boro.gr