Ορθορεξία: Όταν η εμμονή του να τρως μόνο «υγιεινά» γίνεται ασθένεια

Ο όρος «ορθορεξία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1997 από τον αμερικανό ιατρό Steven Bratman, MD, για να περιγράψει την δική του προσωπική «εμπειρία» για μια «νέα» ψυχική και διατροφική ασθένεια. Η ορθορεξία αποτελεί λοιπόν την νέα διατροφική διαταραχή συμπεριφοράς και χαρακτηρίζεται από την παθολογική, υπερβολική και πολλές φορές ακραία ενασχόληση με την «υγιεινή» διατροφή και την εύρεση «βιολογικώς καθαρής τροφής», με παράλληλη αποφυγή τροφίμων, που θεωρούνται «ανθυγιεινά» από το άτομο.

Αυτό συνεπάγεται με την δημιουργία πολλών διαιτητικών περιορισμών, συχνά ακραίων και μη επιστημονικά τεκμηριωμένων. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να μετατραπεί σε μια ακραία καθήλωση- εμμονή, όπου οι ασθενείς προσπαθώντας να ακολουθήσουν μια διατροφή με πολύ περιορισμένη ποικιλία «υγιεινών τροφίμων», οδηγούνται σε σοβαρό υποσιτισμό ή ακόμα και στον θάνατο. Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση των ασθενών, καθώς οι «ορθορεκτικοί» κατηγορούν τους εαυτούς τους και όχι τη ελλειπή διατροφή τους, για τη συνεχή πείνα τους και τους πόθους να υποκύπτουν σε «απαγορευμένες τροφές».

Ενώ στις διατροφικές διαταραχές οι ασθενείς επιθυμούν την απώλεια βάρους, στην ορθορεξία οι «ασθενείς» επιθυμούν να είναι υγιείς, αγνοί και καθαροί, «όσο πιο κοντά στην φύση». Αν και δεν αναγνωρίζεται ακόμα σαν ψυχική ασθένεια από το «DSM», αναγνωρίζεται από τον Αμερικάνικό Διαιτολογικό Σύλλογο για τις επιπτώσεις της στην σωματική και ψυχική υγεία των ασθενών. Οι περιπτώσεις ατόμων, που πάσχουν από ορθορεξία, φαίνεται ότι αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, όσο η κοινωνία μας ασχολείται όλο και πιο πολύ με την υγιεινή διατροφή και την επίδραση αυτής στην σωματική και ψυχολογική μας υγεία και στις επιδόσεις μας, πχ. στην εργασία, στα σπορ κτλ., αλλά και στην εξωτερική μας εμφάνιση. Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για το ποσοστό εμφάνισής της στην Ελλάδα ή παγκοσμίως αν και σε μετανάλυση ο επιπολασμός της ορθορεξίας ήταν 6,9% στο γενικό πληθυσμό και 35 - 57,8% στις ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως σε καλλιτέχνες, αθλητές, διαιτολόγους και σε άλλους επαγγελματίες υγείας, όπως και σε άτομα με ψυχαναγκαστική προσωπικότητα ή σε άτομα με ιστορικό διατροφικών διαταραχών. Δεν υπάρχει σημαντική συσχέτιση με την ηλικία ή τον ΔΜΣ, αλλά είναι πιο συχνή στους άνδρες, σε χορτοφάγους και σε άτομα με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.

Τα άτομα που πάσχουν από ορθορεξία ασχολούνται αποκλειστικά με την ποιότητα των τροφίμων, που βάζουν στο σώμα τους και περιορίζουν τη διατροφή τους, σύμφωνα με την προσωπική τους εκτίμηση για το ποια τρόφιμα είναι πραγματικά «καθαρά». Στην ορθορεξία, ο «ασθενής» αρχικά θέλει να βελτιώσει την υγεία του για τη θεραπεία μιας ασθένειας ή για να χάσει βάρος και τελικά η δίαιτα γίνεται το πιο σημαντικό μέρος της ζωής τους.

Πρέπει να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με τη νευρική ανορεξία ή την βουλιμιά, στην ορθορεξία δεν υπάρχει συνήθως κακή εικόνα σώματος και δεν παρουσιάζεται φόβος για αύξηση του βάρους. Επίσης, σε αντίθεση με τις άλλες διατροφικές διαταραχές πρόληψης τροφής, η ποιότητα του φαγητού είναι το αντικείμενο της και όχι η ποσότητα, για αυτό και το βάρος μπορεί να είναι φυσιολογικό ή και αυξημένο. Σπανίως το βάρος μπορεί να είναι μειωμένο και αυτό συμβαίνει όταν οι διατροφικοί περιορισμοί είναι τόσοι ώστε το άτομο τελικά να υποσιτίζεται, όπως σε ωμοφαγία και άλλες πολύ περιοριστικές δίαιτες, που εφαρμόζονται χωρίς την συμβολή ειδικού.

Συνήθως, οι ορθορεκτικοί ασθενείς αποστρέφονται ο,τι θεωρείται «μη αγνό ή τοξικό» και μπορεί να θεωρούν «απαγορευμένα και ακάθαρτα» τρόφιμα που περιέχουν λίπος, ζάχαρη, αλεύρι, συντηρητικά και πρόσθετα, τα συμβατικά προϊόντα μη βιολογικής καλλιέργειας, τα ζωικά προϊόντα ή συστατικά, που θεωρούν ανθυγιεινά, όπως γλουτένη, λακτόζη κτλ. Αποδίδουν μάλιστα χαρακτηριστικά που δείχνουν συγκεκριμένα «συναισθήματα» έναντι των τροφίμων πχ. "επικίνδυνο" για ένα συντηρημένο προϊόν, "τεχνητά" για βιομηχανικά παραγόμενα προϊόντα, "υγιεινά" για τη βιολογική παραγωγή κτλ. και επιδεικνύουν μια έντονη ή ανεξέλεγκτη επιθυμία να φάνε όταν αισθάνονται νευρικοί, συγκινημένοι, ευτυχισμένοι ή ένοχοι. Επιπλέον, η ορθορεξία συνδέεται όχι μόνο με υγιεινές επιλογές τροφίμων και συγκεκριμένες διατροφικές συμπεριφορές, πχ. διατροφή με περισσότερα δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα και λαχανικά και λιγότερο σιτάρι ή λευκά δημητριακά κτλ, αλλά με την αγορά τροφίμων μόνο από καταστήματα υγιεινής διατροφής, καθώς και με ορισμένες υγιεινές συνήθειες τρόπου ζωής, πχ περισσότερη φυσική δραστικότητα, λιγότερη πρόσληψη αλκοόλ, καπνισμα κτλ.

Τα άτομα, που πάσχουν από ορθορεξία, δεν προσπαθούν να κρύψουν τις συνήθειες διατροφής τους, όπως συμβαίνει στις άλλες διατροφικές διαταραχές, αλλά καυχώνται για τις διατροφικές επιλογές τους. Η ασθένεια ξεκινά όταν η δίαιτα γίνεται μια «απόδραση» από τη ζωή και όλες οι καθημερινές δραστηριότητες κυριαρχούνται από το σχεδιασμό, την αγορά και την προετοιμασία των "σωστών" γευμάτων, με κάθε απόκλιση από το αυτό να προκαλεί άγχος stress και ένοχη, οδηγώντας σε αυστηρότερες διατροφικές συνήθειες. Τελικά όμως, βιώνουν κοινωνική απομόνωση εξαιτίας της εμμονής τους με τα «υγιεινά τρόφιμα» και των ακραίων και άκαμπτων περιορισμών που θέτουν και τους εμποδίζουν να συμμετέχουν στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος από την απώλεια των κοινωνικών σχέσεων και την συναισθηματική δυσαρέσκεια, που ευνοούν την βασανιστική ανησυχία για τα τρόφιμα κ.ο.κ.

Στην ορθορεξία, η ποιότητα του φαγητού είναι πιο σημαντική από τα ίδια τα προσωπικά πιστεύω του ατόμου, το επάγγελμά του, τις κοινωνικές του σχέσεις, τον σύντροφό του, ακόμα και την οικογένεια του. Φαίνεται ότι τα άτομα με ορθορεξία ακολουθούν διάφορους τύπους διατροφών, που συνδέονται με μια «φιλοσοφία ή θεωρία» και όσο πιο περιπλοκή και απαγορευτική είναι η διατροφή, τόσο πιο ελκυστική γίνεται για τα άτομα αυτά, βάζοντας την υγεία τους σε κίνδυνο.

Ένα διαγνωστικό εγχειρίδιο για την ορθορεξία, που είναι αποδεκτό από τους επιστήμονες ονομάζεται ΟΡΤΟ-15 και περιέχει ερωτήσεις όπως: «Μήπως επιλέγετε αυτό που τρώτε περισσότερο για την «αρετή» του παρά για την απόλαυση του; ... Μήπως η διατροφή σας απομονώνει κοινωνικά;...Όταν τρώτε με τον τρόπο που υποτίθεται ότι πρέπει, αισθάνεστε τον απόλυτο έλεγχο;... Μήπως η ποιότητα της ζωής σας έχει μειωθεί και η ποιότητα της διατροφής αυξηθεί;... Μήπως αυτοεκτίμησή σας εξαρτάται από το να τρώτε «υγιεινά»;... Υποτιμάτε όσους δεν τρώνε με αυτόν τον τρόπο;... Κτλ. Τα άτομα με ορθορεξία συνήθως απαντούν θετικά στις περισσότερες αν όχι σε όλες.

Η ισορροπημένη διατροφή δεν είναι σε καμία περίπτωση ασθένεια ή λάθος, παρά μόνο όταν η ενασχόληση με αυτήν γίνεται προβληματική, με την διατροφή καταλαμβάνει υπερβολικά μεγάλο ποσοστό του χρόνου και της προσοχής του ατόμου και κάθε φορά που αποκλίνει από αυτή νιώθει ενοχή ή αυτο-απέχθεια, ενώ πιθανόν να χρησιμοποιεί τη διατροφή για να αποφύγετε τα προβλήματα της ζωής του με πιθανή απομόνωση. Σήμερα δεν είναι τυχαίο που λόγω της «κρίσης» οικονομικής και μη, όλο και περισσότεροι άνθρωποι μη μπορώντας να βιώσουν την αβεβαιότητα για το αύριο, στρέφονται στην υγιεινή διατροφή για να νιώσουν ότι έχουν κάποιον έλεγχο. Η ορθορεξία είναι συνδεδεμένη με μια απατηλή αίσθηση «ασφάλειας» πχ πρόληψη από ασθένειες, την ανάγκη έχει το άτομο τον πλήρη έλεγχο πάνω στη ζωή του (κατάργηση του απρόβλεπτου), καθώς και με «έναν κρυφό κομφορμισμό», δηλαδή ότι το να τρως με βάση μια φιλοσοφία βοηθά με έναν υποσυνείδητο τρόπο να επιτευχτεί ένα πολιτισμικά αποδεκτό μοντέλο όμορφου σώματος, μια αναζήτηση για την πνευματικότητα, την ταυτότητα και μια επιθυμία για αυτό-στέρηση.

Πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ υγιών ατόμων, που επιλέγουν συγκεκριμένες δίαιτες για πραγματικό λόγο υγείας πχ. αποφυγή γλουτένης στην κοιλιοκάκη και εκείνων που εμφανίζουν ιδεο-ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, η οποία και τους οδηγεί σε μία νοσηρή κατάσταση ή τρόπο ζωής. Καθώς οι ορθορεκτικοί ασθενείς δεν παραδέχονται ότι έχουν κάποιο πρόβλημα και πιστεύουν ότι ξέρουν τα πάντα γύρω από την διατροφή, πολύ δύσκολα θα αναζητήσουν βοήθεια. Το περιβάλλον θα πρέπει να τους στηρίξει και να τους προτρέψει στην αναζήτηση θεραπείας, υποδεικνύοντας ότι αυτός ο τρόπος ζωής τους καθιστά δυσλειτουργικούς και δεν απολαμβάνουν πλέον την τροφή και την ζωή τους. Κάθε τι που ξεφεύγει από τον έλεγχο του ατόμου και γίνεται εμμονή θεωρείται παθολογικό και για αυτό πρέπει πάντα να κρατάμε μια ισορροπία σε όλα τα θέματα της ζωής.

Πηγή: http://www.boro.gr