Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για τον αποχωρισμό

Ο αποχωρισμός βιώνεται σε πολλές περιπτώσεις στη ζωή ενός παιδιού, είναι αναπόφευκτος, αναμενόμενη φάση της ανάπτυξής του αλλά και απαραίτητος όταν το παιδί έχει προετοιμαστεί σωστά. Φαίνεται πως μπορεί να διευκολύνει την ψυχολογική ωρίμανση και τη δόμηση της προσωπικότητας του παιδιού μέσα από την κινητοποίηση νέων ευκαιριών για μάθηση και προσαρμογή. Το άγχος κατά τον αποχωρισμό δεν είναι απαραίτητα τραυματικό. Αν δεν είναι καταλυτικό τη δεδομένη στιγμή, κινητοποιεί τους αμυντικούς και προσαρμοστικούς μηχανισμούς ενδυναμώνοντας την αντίληψη του εαυτού και των άλλων και συντελώντας έτσι στη δόμηση της προσωπικότητας και την υγεία.

Κάθε αποχωρισμός εξαρτάται από την αναπτυξιακή φάση (ηλικία) του παιδιού, τα χαρακτηριστικά του (ταπεραμέντο), τις προηγούμενες εμπειρίες απώλειας και αποχωρισμού που έχει το ίδιο το παιδί, αλλά και από την οικογένεια από το πώς δηλαδή οι γονείς αντιλαμβάνονται, αισθάνονται, βιώνουν και αποδέχονται τον αποχωρισμό και πώς χειρίζονται το γεγονός.

Στη βιβλιογραφία αναφέρεται πως οι πιο δύσκολες εποχές για να αποχωριστεί ένα παιδί τη μητέρα του είναι:

• το δεύτερο εξάμηνο ζωής όταν εμφανίζεται το λεγόμενο «άγχος των ξένων» και

• στο τέλος του δεύτερου χρόνου, όταν το παιδί διανύει τη λεγόμενη «περίοδο επαναπροσέγγισης».

Αυτή η δυσκολία εννοείται με την έννοια ότι σε αυτές τις περιόδους ο αποχωρισμός εγείρει μεγαλύτερο άγχος στο παιδί, και ότι αυτό είναι αναμενόμενο στην ηλικιακή φάση που βρίσκεται.

Για το λόγο αυτό θα είναι προτιμότερο να αποφεύγουν με αποχωρισμούς που πραγματοποιούνται για πρώτη φορά σε αυτές τις δυο φάσεις. Δηλαδή να αποφύγουμε για παράδειγμα να στείλουμε το παιδί σε βρεφικό σταθμό για πρώτη φορά στο δεύτερο εξάμηνο της ζωής του ή σε παιδικό σταθμό στο τέλος του δεύτερου χρόνου. Προτιμούμε άλλες περιόδους, είτε νωρίτερα είτε αργότερα από αυτές, τις φάσεις. Βέβαια υπάρχουν περιπτώσεις που κάποια πράγματα είναι αναπόφευκτα, όπως όταν γεννηθεί ένα αδερφάκι και λείψει η μαμά σε αυτό το διάστημα στο μαιευτήριο. Και τότε όμως, γνωρίζοντας τα παραπάνω, θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί με το παιδί.

Η πρώτη φορά στο σχολείο αποτελεί σημαντική αλλαγή στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας. Οι πρώτες μέρες συχνά συνοδεύονται από κλάματα και ψυχική κούραση τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς. Πρόκειται για μια έντονη περίοδο στη ζωή κάθε οικογένειας, η οποία χαρακτηρίζεται από συναισθηματικές δυσκολίες, που όμως με την ανάλογη καθοδήγηση μπορούν να ξεπεραστούν. Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή, ότι τα συναισθήματα είναι έντονα όχι μόνο για το παιδί, αλλά και για τους γονείς, οι οποίοι έρχονται σε επαφή συνειδητά ή ασυνείδητα, με τις δικές τους εμπειρίες αποχωρισμού από την οικογένεια τους και ένταξης τους στην κοινωνία ενός σχολείου.

Το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό φαινόμενο στη ζωή ενός παιδιού. Συνήθως εμφανίζεται τον 6ο μήνα της ζωής, όπου το μωρό δυσανασχετεί, όταν δεν βλέπει τους γονείς του και εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι την ηλικία των 3 ετών. Αυτό το άγχος μειώνεται σταδιακά με το μεγάλωμα, καθώς το παιδί αποκτά τη βεβαιότητα ότι, κι όταν η μαμά φεύγει προσωρινά, δεν χάνεται, αλλά υπάρχει και θα ξαναγυρίσει. Το παιδί καλλιεργεί την ικανότητα να κρατάει την εικόνα της στη σκέψη του. Αυτό το άγχος ξαναφουντώνει, όταν το παιδί ή όλη η οικογένεια περνάει κάποιες δύσκολες καταστάσεις.

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εξελιχθεί σε διαταραχή, όταν το παιδί εξακολουθεί να εκφράζει έντονο άγχος κάθε φορά που πρόκειται να αποχωριστεί τους γονείς του και όταν αυτό δεν είναι πλέον αναμενόμενο για την ηλικία του. Τα συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί είναι :

• επαναλαμβανόμενη ανησυχία, όταν επίκειται αποχωρισμός από το γονιό

• υπερβολική ανησυχία ότι κάτι κακό θα συμβεί στο γονιό του

• άρνηση να πάει στο σχολείο ή οπουδήποτε αλλού χωρίς τη μαμά ή τον μπαμπά

• υπερβολική ανησυχία ότι ένα δυσάρεστο γεγονός θα οδηγήσει σε αποχωρισμό από το γονιό του

• υπερβολική απροθυμία να μείνει μόνο του

• άρνηση να κοιμηθεί σε άλλο σπίτι ή να πάει να κοιμηθεί, χωρίς να υπάρχει δίπλα του ο γονιός του

• επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες με θέμα τον αποχωρισμό

• επαναλαμβανόμενα παράπονα για σωματικούς πόνους (πονάει η κοιλιά ή το κεφάλι του), όταν ξέρει ότι ο γονιός του θα απουσιάσει

Ας συγκρατήσουμε όμως ότι το άγχος είναι φυσιολογική αντίδραση του παιδιού τις πρώτες μέρες στο σχολείο, ειδικότερα όταν πρόκειται για την πρώτη φορά. Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν ότι δεν έχει μόνο το παιδί τους άγχος αλλά και οι ίδιοι. Φοβούνται για διάφορα θέματα, όπως για το εάν το παιδί τους θα έχει επαρκή φροντίδα και προσοχή στο σχολείο, μήπως το κακομεταχειριστούν, εάν οι δάσκαλοι θα το επιβλέπουν επαρκώς. Συχνά οι γονείς νιώθουν τύψεις, που αφήνουν το παιδί τους και βάζουν τους εαυτούς τους σε δοκιμασία για τους λόγους που τους αναγκάζουν να το αφήσουν: αξίζει να αφήσουν το παιδί στον παιδικό σταθμό για να συνεχίσουν την επαγγελματική τους καριέρα; Πρέπει να το στείλουν στον παιδικό σταθμό, επειδή έχει έρθει ένα καινούργιο μωρό στο σπίτι και η μητέρα πρέπει να ασχοληθεί μ” αυτό; Είναι συναισθηματικά φορτισμένα θέματα αυτά, για τα οποία δεν υπάρχουν «σωστές» απαντήσεις και δεν είναι ίδιες για όλες τις οικογένειες. Επιπλέον συχνά είναι πολύ αντιφατικά τα συναισθήματα των γονέων. Από τη μια πηγαίνοντας ένα παιδί στο σταθμό ελευθερώνεται χρόνος για μια μητέρα, από την άλλη η «φωλιά» της αδειάζει για κάποιες ώρες, άλλοι άνθρωποι μπαίνουν στη ζωή του παιδιού της, το παιδί της ετοιμάζεται να αποδείξει ότι μπορεί και χωρίς αυτήν… Εντέλει, ενώ η ένταξη σε έναν καλό παιδικό σταθμό μπορεί να είναι για κάποια παιδιά το ξεκίνημα της κοινωνικής τους ζωής και μια πολύ ευχάριστη εμπειρία, για κάποια άλλα είναι μια επώδυνη εμπειρία αποχωρισμού και για τα ίδια και για τους γονείς τους, φορτισμένη συχνά με ενοχή, θλίψη και φόβο. Για την ακρίβεια οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι πίσω από ένα παιδί με άγχος αποχωρισμού κρύβεται ένας γονιός με άγχος αποχωρισμού ο οποίος έχει να αντιμετωπίσει τα δικά του πολύπλοκα συναισθήματα, που πιθανόν να συνδέονται με τις δικές του εμπειρίες στη δική του οικογένεια, όπως επισημάναμε πριν.

Δεδομένων λοιπόν κάποιων δυσκολιών που έχει ο πρώτος αυτός αποχωρισμός, όταν οι γονείς έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και θέλουν να βοηθήσουν το παιδί τους να προσαρμοστεί στο σχολείο, μπορούν:

• να του μιλήσουν για την πρώτη μέρα στο σχολείο και να το βοηθήσουν να δημιουργήσει θετικές προσδοκίες. Να το ενημερώσουν για τις δραστηριότητες που θα έχει εκεί, για το διάλειμμα, το παιχνίδι, να του μιλήσουν για τη δασκάλα και για τα άλλα παιδιά που θα βρίσκονται εκεί. Σκόπιμο θα είναι να επισκεφθούν μαζί το χώρο του σχολείου, πριν ξεκινήσει τη φοίτηση του, να βοηθήσουν το παιδί να καταλάβει ότι το σχολείο είναι ένας όμορφος χώρος, όπου έχει να μάθει πολλά. Η δουλειά του είναι να είναι μαθητής και η δουλειά των γονέων είναι να πηγαίνουν στην εργασία τους.

• συχνά τις πρώτες μέρες, όταν το παιδί ξεκινάει για το σχολείο, κλαίει. Οι γονείς θα πρέπει να του μιλήσουν καθησυχαστικά, να το διαβεβαιώσουν για την αγάπη τους και ότι θα επιστρέψουν να το πάρουν σύντομα, χωρίς να κάνουν θέμα το γεγονός ότι το παιδί κλαίει. Να το αποχαιρετήσουν με αποφασιστικότητα, δείχνοντας του ότι εμπιστεύονται την ικανότητα του να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Όταν το παιδί κλαίει πολύ, καλό είναι οι γονείς να απομακρυνθούν, αντί να παρaμείνουν προσπαθώντας να το ηρεμήσουν, γιατί έτσι το πρόβλημα εντείνεται

• να εγκαινιάσουν μια ευχάριστη «ρουτίνα προετοιμασίας»: να ψωνίσουν μια τσάντα «σχολική», να ετοιμάσουν μαζί με το παιδί τα πράγματα που θα πάρει μαζί του στο σχολείο, να διαλέξουν τα ρούχα που θα φορέσει, να το ενθαρρύνουν να πάρει μαζί του κάποιο αγαπημένο του αντικείμενο από το σπίτι, μιλώντας του με ενθουσιασμό για το σχολείο.

• όταν το παιδί διαμαρτύρεται για σωματικούς πόνους, οι γονείς θα πρέπει να ακούσουν το παιδί με προσοχή, να το καθησυχάσουν, να μετριάσουν την ανησυχία του και να του πουν ότι θα πάει στο σχολείο.

Συνήθως αυτά τα απλά μέτρα βοηθούν το παιδί να πάει. στο σχολείο χωρίς ιδιαίτερα αρνητικά συναισθήματα και αντιδράσεις. Αν τα μέτρα αυτά δεν έχουν αποτέλεσμα, οι γονείς δεν πρέπει να αφήσουν την κατάσταση αυτή κάνοντας διάφορους πειραματισμούς, αλλά να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας. Είναι εις βάρος της ψυχικής υγείας του παιδιού να μην αντιμετωπιστεί η κατάσταση για ένα τόσο θεμελιώδες θέμα της καθημερινής ζωής.

Εντέλει, το σημαντικότερο είναι οι γονείς να είναι αποφασισμένοι ότι ήρθε η ώρα να πάει το παιδί τους στο σχολείο, να το εμπιστευτούν ότι θα τα καταφέρει, να αναγνωρίσουν και να ελέγξουν το δικό τους άγχος και να εμπιστευτούν και τους δικούς τους εαυτούς ότι μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Πρέπει να θυμούνται ότι ο αποχωρισμός είναι απαραίτητος και βοηθάει το παιδί να μεγαλώσει και τους ίδιους να χτίσουν και να προχωρήσουν τη ζωή τους ξεχωριστά από τα παιδιά τους.

Πηγή: http://blog.nowdoctor.gr