Διπολική διαταραχή: Τα χαρακτηριστικά της ασθένειας και η θεραπεία

H Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) χαρακτηρίζεται από συναισθηματικά επεισόδια που μπορεί να είναι καταθλιπτικά, μανιακά ή μεικτά με εναλλαγή μεταξύ των επεισοδίων. Παραδοσιακά θεωρείται ότι υπάρχουν δύο πόλοι ο καταθλιπτικός και ο μανιακός, μεταξύ των οποίων κινείται το συναίσθημα του ασθενούς.

Καταθλιπτικό Επεισόδιο

Το καταθλιπτικό επεισόδιο χαρακτηρίζεται κυρίως από καταθλιπτικό συναίσθημα και ανηδονία. Οι σκέψεις έχουν αρνητικό περιεχόμενο και είναι απαισιόδοξες (για τον εαυτό, τον κόσμο, το μέλλον) ενώ συμπτώματα αποπροσωποποίησης και αποπραγματοποίησης μπορεί να είναι παρόντα. Ευερεθιστότητα εμφανίζεται σε ποσοστό μέχρι και 75%(1). Ψυχωτικά συμπτώματα (παραληρητικός ιδεασμός συνήθως σύντονος με το συναίσθημα, ψευδαισθήσεις κυρίως ακουστικές) μπορεί να υπάρχουν, επίσης. Την εικόνα συμπληρώνουν ψυχοκινητικές διαταραχές (διέγερση ή επιβράδυνση), γνωστικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, διαταραχές της libido και παράπονα για σωματικούς πόνους χωρίς να υπάρχει σωματική πάθηση. Σε σοβαρού βαθμού καταθλιπτικό επεισόδιο, μπορεί να διαπιστωθεί αυτοκτονικός ιδεασμός, κατ' άλλους δε, ο αυτοκτονικός ιδεασμός μπορεί να υπάρχει σε όλη την πορεία της νόσου.

Μανιακό Επεισόδιο

Το μανιακό επεισόδιο, όταν εμφανιστεί, είναι αυτό που θέτει χωρίς αμφιβολία τη διάγνωση. Η τυπική εικόνα περιλαμβάνει αυξημένο/ανεβασμένο συναίσθημα και ευερεθιστότητα, περίσσεια ενέργειας, υπερπαραγωγή ιδεών, ψυχοκινητική επιτάχυνση, παρορμητικότατα και ιδέες μεγαλείου. Το συναίσθημα χαρακτηρίζεται από υπερενθουσιασμό, ευφορία, γέλια ενώ τα λογοπαίγνια και οι έντονες χειρονομίες είναι συχνά παρόντα . Η λογόρροια και η πίεση λόγου είναι χαρακτηριστικές και παρούσες μέχρι και στο 100% των ασθενών. Η αίσθηση της απόλυτης υγείας και της ατελείωτης ενέργειας οδηγεί τους ασθενείς στην ταυτόχρονη έναρξη πολλών δραστηριοτήτων χωρίς να τις ολοκληρώνουν. Το περιεχόμενο των σκέψεων είναι υπεραισιόδοξο, με υψηλή αυτοπεποίθηση, ενώ συχνά οι ασθενείς έχουν την πεποίθηση ότι επιτυγχάνουν ιδιαίτερης σημασίας επιτεύγματα. Χαρακτηριστική είναι η φυγή ιδεών. Η άρση των αναστολών μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές που φέρνουν σε δύσκολη θέση τους οικείους, ενώ η υπεσεξουαλικότητα που χαρακτηρίζει τους ασθενείς οδηγεί πολλές φορές σε νόσηση από σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες. Συχνά είναι επίσης, τα οικονομικά προβλήματα που προκύπτουν είτε από αναίτια έξοδα είτε από άστοχες επενδύσεις και δάνεια. Τα ψυχωτικά συμπτώματα δεν είναι σπάνια και έχουν να κάνουν με παρανοϊκές ιδέες, ιδέες μεγαλείου και ιδιαίτερων ικανοτήτων, καθώς και με ακουστικές ψευδαισθήσεις σύντονες με το συναίσθημα.

Υπομανιακό Επεισόδιο

Το υπομανιακό επεισόδιο έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το μανιακό σε μικρότερη διάρκεια και ένταση, γεγονός που συνήθως δεν προκαλεί τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της οξείας μανίας. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, μπορεί να εμφανιστεί αύξηση της λειτουργικότητας. Σε βάθος χρόνου όμως, κυρίως λόγω διαταραχών κρίσης, μπορούν τα επανειλημμένα επεισόδια να οδηγήσουν σε κάποιου βαθμού έκπτωση της λειτουργικότητας.

Μεικτό Επεισόδιο

Αν και ο ορισμός της Διπολικής Διαταραχής προϋποθέτει δύο διαφορετικούς τύπους συναισθηματικών επεισοδίων, φαίνεται πως απόλυτα ξεκάθαρο μανιακό ή καταθλιπτικό επεισόδιο είναι μάλλον σπάνιο. Σε ποσοστό πάνω από 70% οι ασθενείς εμφανίζουν συμπτώματα και του αντίθετου πόλου χωρίς να πληρούν τα κριτήρια yia το αντίθετο επεισόδιο . Αν και υπάρχουν διαφωνίες για τον αριθμό των κριτηρίων που πρέπει να πληρούνται για να χαρακτηριστεί ένα επεισόδιο μεικτό, η ταυτόχρονη παρουσία συμπτωμάτων και των δύο πόλων χωρίς ξεκάθαρη επικράτηση του ενός, είναι ο ευρέως αποδεκτός ορισμός του.

Επιδημιολονία

Ο Π.Ο.Υ. το 2004 υπολόγισε ότι ο επιπολασμός της ΔΔ-Ι στη διάρκεια ζωής είναι 1% περίπου και αντίστοιχα είναι και τα ποσοστά της ΔΔ-ΙΙ (25), ενώ αν συμπεριληφθούν όλες οι παθήσεις που εντάσσονται στο Διπολικό φάσμα (τμήμα της Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας, υποουδικές περιπτώσεις κ.λ.π.) τα ποσοστά μπορεί να φτάσουν στο 5%. Ανάλογα με τη δομή της μελέτης, τη χώρα που διενεργήθηκε, τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και την ιδιότητα του ερευνητή (ψυχίατρος, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός κλπ), τα δεδομένα που προκύπτουν διαφέρουν. Σε μια πρόσφατη μελέτη που διενεργήθηκε στις Η.Π.Α. ο επιπολασμός εμφάνισης της ΔΔ-Ι στη διάρκεια ζωής υπολογίζεται στο 1% ενώ ο ετήσιος επιπολασμός είναι 0,6% (26). Όσο διευρύνονται τα κριτήρια, στην προσπάθεια να οριστεί το διπολικό φάσμα, τόσο ο επιπολασμός της ΔΔ αυξάνεται αλλά παράλληλα δημιουργούνται αμφισβητήσεις για την ορθή διάγνωση της νόσου. Γενικά φαίνεται πως επιπολασμός ζωής του φάσματος της ΔΔ κυμαίνεται από 3% έως και 8,3% (2734). Στον πίνακα 1 φαίνονται συγκεντρωτικά τα επιδημιολογικά στοιχεία ανάλογα με τη μελέτη.

Πορεία/ Πρόννωση

Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ΔΔ, η κυρίαρχη πολικότητα, η εποχικότητα και η ταχεία εναλλαγή φάσεων, θα πρέπει να εκτιμηθούν παράλληλα καθώς διαφοροποιούν την πορεία και την πρόγνωση κατά περίπτωση. Αν και η ιδέα της κυρίαρχης πολικότητας υπήρχε από το 1963 , μόνο σχετικά πρόσφατα τέθηκε ως κριτήριο τα 2/3 των επεισοδίων να είναι του ενός πόλου για να μπορεί να γίνει η διάκριση. Ο ορισμός αυτός έγινε αποδεκτός από τη Διεθνή Εταιρεία της Διπολικής Διαταραχής (International Society of Bipolar Disorder-ISDB) ως παράγοντας πρόγνωσης και πορείας της νόσου. Σχεδόν οι μισοί ασθενείς εμφανίζουν κυρίαρχη πολικότητα, είτε καταθλιπτική είτε μανιακή, ενώ στα δύο τρίτα αυτών η πολικότητα είναι καταθλιπτική . Η καταθλιπτική κυρίαρχη πολικότητα σχετίζεται με θεραπεία με Ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ΗΣΘ), μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι να τεθεί η διάγνωση, απόπειρες αυτοκτονίας, συννοσηρότητα, μικτά επεισόδια, παντρεμένους και είναι συχνότερη στις γυναίκες . Αντίθετα, η μανιακή κυρίαρχη πολικότητα σχετίζεται με νεαρότερη ηλικία έναρξης, με πρώτο επεισόδιο μανικό ή ψυχωτικό, με ψυχωτικά συμπτώματα, περισσότερες νοσηλείες, νευρογνωσιακά ελλείμματα, κατάχρηση ουσιών, υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης και οικογενειακό ιστορικό.

Σε ό,τι αφορά την εποχικότητα, σε ποσοστό 15-50% οι ασθενείς με διπολική διαταραχή εμφανίζουν έξαρση της νόσου σχετιζόμενη με την εποχή . Έχουν περιγράφει δύο υπότυποι: κατάθλιψη το φθινόπωρο και το χειμώνα με ή χωρίς μανία την άνοιξη και το καλοκαίρι και κατάθλιψη την άνοιξη και το καλοκαίρι με ή χωρίς μανία το φθινόπωρο και το χειμώνα . Φαίνεται πως η θερμοκρασία, η έκθεση στο ηλιακό φως, και η διάρκεια της ημέρας επηρεάζουν την έκφραση της νόσου, χωρίς να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ημισφαιρίων και της τροπικής ζώνης .

Παρότι είχε περιγράφει ήδη παλαιότερα, η πρώτη τυπικά αναφορά της ταχείας εναλλαγής φάσεων (rapid cycle) έγινε το 1974 και έθεσε ως όρο την ύπαρξη 4 ξεχωριστών επεισοδίων, καταθλιπτικό, μανιακό, υπομανιακό ή μεικτό, σε διάρκεια ενός έτους . Ακόμα και σήμερα αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη υποκατηγορία της ΔΔ καθώς οι φάσεις-κύκλοι μπορεί να εναλλάσσονται τόσο γρήγορα, μέσα σε εβδομάδες ή μήνες - κάποιες φορές ακόμα και μέσα σε μέρες, χωρίς να υπάρχει μεταξύ τους διακριτό διάστημα ύφεσης της νόσου. Αυτό κάνει την διάγνωση δύσκολη για τον μη εκπαιδευμένο κλινικό και δημιουργεί παράλληλα προβλήματα στη θεραπευτική αντιμετώπιση.

Θεραπευτικές επιλογές

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της Διπολικής Διαταραχής είναι κατά βάση φαρμακευτική και η σύγχρονη ψυχοφαρμακολογία παρέχει πολλές τέτοιες επιλογές . Η αντιμετώπιση συνήθως χωρίζεται σε τρεις τομείς, οι οποίοι αντιστοιχούν στις τρεις κύριες φάσεις της νόσου. Έτσι και η στρατηγική διαφέρει μεταξύ της θεραπείας ενός καταθλιπτικού επεισοδίου, ενός μανιακού και της φάσης συντήρησης στην οποία κατά κανόνα θεωρείται ότι η νόσος είναι σε ύφεση. Πέραν των φαρμακευτικών παραγόντων που προτείνονται, η ΗΣΘ συνεχίζει να αποτελεί θεραπευτική επιλογή για τους περισσότερους οργανισμούς παγκοσμίως, που έχουν συντάξει θεραπευτικές οδηγίες. Έχουν προταθεί επιπλέον και ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι για την αντιμετώπιση της νόσου, οι οποίες όμως έχουν επικουρικό ρόλο και στοχεύουν στην καλύτερη επίγνωση της νόσου από τον πάσχοντα και στην εκπαίδευση για την καλύτερη κοινωνική προσαρμογή του. Στο δημόσιο σύστημα υγείας της χώρας, αυτό που παρέχεται κυρίως είναι η φαρμακευτική αγωγή ενώ οι διάφορες ψυχοθεραπευτικές και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που αφορούν στη διαταραχή συνήθως δεν προσφέρονται. 

Πηγή: http://www.boro.gr