Τι συμβαίνει στο σώμα και στην ψυχή των εφήβων;

Πού παρατηρούνται οι σημαντικότερες αλλαγές κατά την εφηβεία.
Η εφηβική ηλικία είναι μία σημαντική αναπτυξιακή περίοδος κατά την οποία πραγματοποιείται το πέρασμα του ατόμου από τον κόσμο του παιδιού, με την ανεμελιά και την εξάρτηση, στον κόσμο του ενηλίκου με την υπευθυνότητα και την αυτοδιαχείριση. Η εφηβεία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία μακρά μεταβατική περίοδος διάρκειας επτά ως οχτώ ετών (περίπου από το 11ο μέχρι το 18ο ή 19ο έτος για τα κορίτσια και περίπου από το 13ο μέχρι το 20ο ή 21ο έτος για τα αγόρια) που περιλαμβάνει όλες τις αλλαγές οι οποίες συμβαίνουν στους τέσσερις βασικούς τομείς ανάπτυξης ενός ατόμου, δηλαδή στον σωματικό, στον νοητικό, στον συναισθηματικό και στον κοινωνικό τομέα.

Στον σωματικό τομέα παρατηρούνται πολύ μεγάλες και απότομες αλλαγές σε όλες τις παραμέτρους του σώματος του εφήβου όπως στο ύψος, στο βάρος, στις αναλογίες και στο περίγραμμα καθώς και στη θέση και τη λειτουργία των οργανικών συστημάτων. Κορυφαία όμως βιοσωματική μεταβολή αποτελεί η ωρίμανση της γενετήσιας λειτουργίας που πραγματοποιείται κατά την περίοδο της ήβης (περίπου από το 11ο μέχρι το 15ο έτος για τα κορίτσια και περίπου από το 13ο μέχρι το 17ο έτος για τα αγόρια) η οποία αποτελεί την πιο χαρακτηριστική αλλά βιολογική πλευρά της εφηβείας.

Κατά την περίοδο αυτή εμφανίζονται τόσο τα πρωτεύοντα γνωρίσματα της ήβης που αναφέρονται στα μέρη του γεννητικού συστήματος τα οποία είναι αναγκαία για την αναπαραγωγή (ωρίμανση των γεννητικών αδένων, παραγωγή ώριμων σπερματικών κυττάρων) όσο και τα δευτερεύοντα γνωρίσματα της ήβης που αναφέρονται στα εξωτερικά, τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, όπως η τρίχωση του προσώπου στα αγόρια και η διόγκωση του στήθους στα κορίτσια.

Στον νοητικό τομέα η εμφάνιση της αφαιρετικής σκέψης στους εφήβους δίνει μία νέα προοπτική στην κατανόηση του κόσμου. Η σκέψη τους δεν κινείται πια μόνο στον χώρο του συγκεκριμένου όπως συμβαίνει στην παιδική ηλικία αλλά και στον χώρο του πιθανού, των υποθέσεων και των θεωριών. Ο έφηβος μπορεί να επεξεργάζεται και να ανακαλύπτει για κάθε θέμα εναλλακτικές λύσεις πέρα από αυτές που υπάρχουν στην πραγματικότητα, να προτείνει νέες θεωρίες για την επίλυση ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων, να αμφισβητεί και να ασκεί σφοδρή κριτική για τα κοινωνικά δρώμενα και να διαμορφώνει ένα δικό του σύστημα αξιολόγησης των ανθρώπινων συμπεριφορών.

Στον συναισθηματικό τομέα οι έφηβοι παρουσιάζουν ποικίλες ψυχολογικές αντιδράσεις και ανησυχίες ως αποτέλεσμα τόσο των βιολογικών αλλαγών της ήβης όσο και των μεταβολών του ορμονικού τους συστήματος. Οι πιο χαρακτηριστικές είναι οι εξής:

1) μεγάλη εσωτερική ένταση και αστάθεια της ψυχικής διάθεσης (χαρά – στενοχώρια, πάθος – αδιαφορία, φιλία – εχθρότητα, ευφορία – μελαγχολία)
2) νευρικότητα και ανησυχία
3) αυξημένη ευαισθησία
4) ανία και αδιαφορία για τα παιχνίδια, τη σχολική εργασία, τις ομαδικές δραστηριότητες 5) επιθυμία για απομόνωση στο δωμάτιό τους και απόσυρση από τις δραστηριότητες της οικογένειας 6) αντιδραστική και εχθρική διάθεση προς τους γονείς τους και εναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας
7) εχθρική στάση με συνεχείς επικρίσεις και δυσμενή σχόλια προς το άλλο φύλο που εκδηλώνεται μόνο στην πρώτη φάση της εφηβείας 8) υπεραπασχόληση με θέματα που αφορούν το σώμα τους αλλά και το σεξ
9) υπερβολική ντροπαλότητα και συστολή για την εικόνα του σώματός τους
10) έλλειψη αυτοπεποίθησης για τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους
11) συναισθηματική ανασφάλεια για τη σωματική τους εμφάνιση, τη σεξουαλική τους επάρκεια και καταλληλότητα
12) τάση για ονειροπόληση και επιθυμία για περιπλάνηση στο χώρο της φαντασίας και απομάκρυνση από την πεζή πραγματικότητα

Πρέπει να τονιστεί όμως ότι υπάρχουν πολλές ατομικές διαφορές μεταξύ των εφήβων στο πόσες και ποιες συναισθηματικές αντιδράσεις θα εμφανίσουν. Η ένταση και η διάρκεια των ψυχικών αντιδράσεων ποικίλει ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του εφήβου και με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζει.

Στον κοινωνικό τομέα, οι έφηβοι παρουσιάζουν μία σημαντική τάση για ανεξαρτητοποίηση από τους ενηλίκους και για συμμόρφωση προς την ομάδα των συνομηλίκων. Η έντονη αυτή τάση τους για αυτονομία και αυτοδιαχείριση συχνά γίνεται αντικείμενο συγκρούσεων μεταξύ των γονέων και των παιδιών. Παράλληλα η επιθυμία τους για κοινωνική αποδοχή οδηγεί συχνά σε υποταγή προς τις ομάδες των συνομηλίκων. Οι εφηβικές ομάδες αποτελούν ένα είδος μικρής κοινωνίας με δικό τους κώδικα συμπεριφοράς και επικοινωνίας που διαμορφώνουν τη λεγόμενη εφηβική κουλτούρα (συγκεκριμένος τρόπος ντυσίματος, argot γλώσσα, ιδιαίτερος τρόπος διασκέδασης). Σημαντική διαφοροποίηση παρατηρείται και στις διαπροσωπικές σχέσεις των εφήβων όπου αρχίζει πια να εκδηλώνεται η ετερόφυλη σεξουαλική συμπεριφορά.

Η εφηβεία λοιπόν είναι μία σπουδαία μεταβατική περίοδος , κατά την οποία ο κάθε έφηβος έχει πολύ σημαντικούς αναπτυξιακούς στόχους που πρέπει να κατακτήσει, ώστε να μπορέσει να μπει ολοκληρωμένος και ευτυχισμένος στο ρόλο της ενήλικης ζωής. Οι στόχοι αυτοί μπορούν να συνοψιστούν για τον έφηβο ως εξής:

- να αποδεχτεί τη νέα μορφή του σώματός του και να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά τις σωματικές του ικανότητες
- να αποκτήσει συναισθηματική αυτονομία από τους γονείς του και τους άλλους ενηλίκους
- να διαμορφώσει υγιείς συναισθηματικές σχέσεις με τους συνομηλίκους του και να αποδεχτεί τον κοινωνικό ρόλο του φύλου του
- να αποκτήσει τις γνωστικές δεξιότητες που του είναι αναγκαίες για την ενεργό συμμετοχή του στην κοινωνική ζωή
- να επιλέξει το επάγγελμα που θέλει ακολουθήσει και να προετοιμαστεί κατάλληλα για την άσκηση του επαγγέλματος αυτού
- να διαμορφώσει το δικό του σύστημα αξιών
- και τέλος να μπορέσει να δώσει ικανοποιητική απάντηση σε σημαντικά ερωτήματα της ζωής του (ποιος είμαι; τι θέλω; από που προέρχομαι και που πηγαίνω;), να διαμορφώσει δηλαδή μία λειτουργική και ολοκληρώμενη ταυτότητα του Εγώ.


Πηγή: http://www.ygeianews.gr