Αβοήθητοι μπροστά στην οικονομική κρίση

Λίγα χρήματα περισσότερα βάσανα.
Η άποψη ότι «τα χρήματα δεν φέρνουν την ευτυχία» ήταν πάντα πολύ δημοφιλής, όσο και αμφισβητήσιμη. Οι θρησκευτικές παραβολές του «άφρονα πλούσιου και του φτωχού Λάζαρου» όπως και τα παραδείγματα πλούσιων αλλά δυστυχισμένων ανθρώπων που τους χτύπησε αλύπητα η μοίρα με αρρώστιες και κάθε είδους απώλειες, προκαλούσαν παρηγοριά στους φτωχούς και… ειρωνεία στους πλούσιους.

Οι σύγχρονες κοινωνικές έρευνες δέχονται εν μέρει αυτό τον συλλογισμό: τα συμπεράσματά τους δείχνουν ότι τόσο τα πολλά όσο και τα ελάχιστα χρήματα δεν εξαφανίζουν τα βάσανα της ζωής και δεν οδηγούν στην ευτυχία. Τόσο ο πλούτος όσο και η φτώχεια αυξάνουν τα βάσανα του μυαλού, τον φόβο και την ανασφάλεια, οδηγώντας σε αυξημένα επίπεδα άγχους, αίσθηση κινδύνου, απειλής και καταπίεσης.

Η σχέση πλούτου και φτώχιας με την ευτυχία υπήρξε από παλιά και φιλοσοφικό ζήτημα. Ο Επίκουρος για παράδειγμα, συμπέρανε ότι «η ευτυχία δεν στηρίζεται στην απόκτηση ακριβών αγαθών», τονίζοντας τα ακριβά και όχι όλα τα αγαθά.

Ελευθερία και καταπίεση

Η ελευθερία ήταν πάντα η φυσική κατάσταση του ανθρώπου. Οι ιστορικές διακηρύξεις των κοινωνιών, μέσα από θεσμούς ή επαναστατικά συνθήματα περιείχαν πάντα την έννοια της ελευθερίας, την κατάργηση της καταπίεσης. Στη σύγχρονη εποχή, η ελευθερία του ανθρώπου καταπιέζεται με κοινωνικούς και οικονομικούς όρους. Οι συνθήκες επιβίωσης στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, οι καταναλωτικές συνήθειες οδηγούν τα άτομα να επιλέγουν αναγκαστικά την επιβίωσή τους με βάση αυτές τις συνθήκες.

Τα χρήματα έχουν ακριβό ψυχικό κόστος
Κανένα οικονομικό και κοινωνικό σύστημα και κανένα εργασιακό περιβάλλον δεν υπόσχεται αυξημένα εισοδήματα χωρίς ψυχο-πιεστικούς όρους.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η οικονομική ανάπτυξη των χωρών στη Δύση συνοδεύτηκε από εργασιακές ευκαιρίες, καλοπληρωμένες δουλειές και από μια άνευ προηγουμένου έκρηξη του καταναλωτισμού. Η άποψη ότι τα χρήματα δεν φέρνουν την ευτυχία κατεδαφίσθηκε και στη θέση της αναπτύχθηκε το αμερικάνικο όνειρο για χρηματοδότηση της ανθρώπινης ανάγκης για απόκτηση ακριβών αγαθών.

Όλο και μεγαλύτερα ποσοστά του πληθυσμού πίστεψαν ότι η χαρά, η αγάπη και η ευτυχία είναι εξαγοράσιμες, έχουν ένα χρηματικό αντίτιμο. Η απόκτηση των αγαθών αποτιμήθηκε ως ασφαλής οδηγός χαράς και ευτυχίας. Κι έτσι, χρηματοδότησαν τα όνειρά τους για ακριβή τροφή, επώνυμα ρούχα, σπίτια πολυτελείας, ταξίδια και ό,τι άλλο πρόσφεραν οι αναπτυγμένες δυτικές χώρες.

Σύντομα αυτή η άποψη διαψεύσθηκε, τα πολύχρωμα όνειρα ξεθώριασαν: καταπιεσμένες ζωές, ματαιωμένες προσδοκίες, μηδενικός ελεύθερος χρόνος για αγάπη, δεσμούς, χόμπι και ευχάριστες δραστηριότητες. Αργά και σταθερά το άγχος ανέβαζε τον δείκτη της κατάθλιψης.

Οικονομική κρίση και κατάθλιψη στην Ελλάδα

Είναι γνωστό ότι αυτό τον καιρό τα ποσοστά κατάθλιψης στην Ελλάδα, όπως και η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών φαρμάκων αυξάνονται συνεχώς. Όμως δεν ξεκίνησαν από μηδενική βάση. Και πριν την κρίση η κατάθλιψη και η χρήση αντικαταθλιπτικών έδειχνε αυξητικές τάσεις, αποτέλεσμα των συνθηκών ζωής, των αντιλήψεων για τα καταναλωτικά αγαθά, την απουσία ελεύθερου χρόνου, την μοναξιά και απομόνωση κ.λπ. Περάσαμε απότομα, από τη μια μέρα στην άλλη στο άλλο άκρο, τον κίνδυνο της επιβίωσης, την ανεργία, με το εισόδημα σε ελεύθερη πτώση.

Η απειλή της επιβίωσης, οι ρωγμές στη δόμηση της κοινωνικής ταυτότητας αλλά και η αδυναμία πένθους είναι στοιχεία που αυξάνουν τα ποσοστά κατάθλιψης.

Η επιβίωση

Σύμφωνα με τον Abraham Maslow οι ανθρώπινες ανάγκες ιεραρχούνται:

Επιβίωση-Ασφάλεια-Συντροφικότητα-Αυτοεκτίμηση-Κοινωνική υπόληψη-Αυτοπραγμάτωση.

Η οικονομική κρίση απειλεί ολοφάνερα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο κυρίαρχο αίτημα της ανθρώπινης ζωής: την επιβίωση μέσω της εργασίας. Ο διαρκής και παρατεταμένος φόβος ότι θα χάσουμε ακόμα και τα στοιχειώδη αγαθά, η απειλή ότι κινδυνεύει η αξιοπρέπεια, η αυτονομία και η αυτοεκτίμησή μας, όπως και η αδυναμία αντιμετώπισης αυτού του κινδύνου από το ίδιο το άτομο, είναι μια σοβαρή αιτία κατάθλιψης.

Η κοινωνική ταυτότητα
Στις 10ετίες που πέρασαν, οι κοινωνικές αντιλήψεις στην Ελλάδα, αν και λανθασμένα, συσχέτισαν τα χρήματα με την αυτοεκτίμηση, την ασφάλεια, την αυτοπραγμάτωση. Όσο κι αν αυτό δεν αποδείχθηκε αληθινό, αρκετοί Έλληνες, ακόμη και σήμερα, έχουν αυτή την κοινωνική εμμονή για τα ακριβά σπίτια, τα αυτοκίνητα, τις φίρμες κ.λπ., συνεχίζουν να τα εντάσσουν στα στοιχεία της κοινωνικής τους ταυτότητας, με αποτέλεσμα να βιώνουν καταθλιπτικά συναισθήματα.

Το πένθος

Το πένθος είναι αναγκαίο αλλά και αναπόφευκτο, όταν βιώνουμε μικρές ή μεγάλες αλλαγές και κάθε είδους απώλειες στην πορεία της ζωής μας. Σήμερα οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν την ευκαιρία να πενθήσουν τη μεγάλη ανατροπή στη ζωή τους. Η διαδικασία πένθους προβλέπει κάποια στάδια: σοκ, άρνηση, θυμό, κατάθλιψη, διαπραγμάτευση, έξοδο.

Για κάθε νέο οικονομικό μέτρο αναστέλλεται η διαδικασία του πένθους, οι περισσότεροι πολίτες επιστρέφουν ξανά στο στάδιο του σοκ (παράλυση, μούδιασμα, αδυναμία αποδοχής), ακολουθεί η βίωση αισθημάτων ματαιότητας, σκέψεις καταστροφολογίας, έλλειψη ελπίδας και, το κυριότερο: αίσθηση του αβοήθητου ανθρώπου, παθητικότητα και αδυναμία να βρει το ίδιο το άτομο λύσεις. Το αποτέλεσμα είναι να βιώνει καταθλιπτικά συναισθήματα, αδυνατώντας να κάνει έξοδο και να βρει νέες ισορροπίες.


Πηγή: http://www.mednutrition.gr