Ευάλωτη στην κατάθλιψη η τρίτη ηλικία

Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΛΩΛΗΣ, διευθυντής του ψυχιατρικού τμήματος του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου

Ο 20ός αιώνας ξεκίνησε σαν αιώνας του άγχους και εξελίχθηκε σε αιώνα της κατάθλιψης. Ο 21ος συνεχίζει στην ίδια κατεύθυνση. Περίπου 20% των γυναικών και 10% των αντρών θα εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης στη διάρκεια της ζωής τους.

Οταν λέμε κατάθλιψη εννοούμε ότι το άτομο τουλάχιστον για 2 εβδομάδες έχει απολέσει τα ενδιαφέροντά του, την ευχαρίστηση για ό,τι του έδινε χαρά από δραστηριότητες και ψυχαγωγία και έχει ακεφιά, έλλειψη ελπίδας, αϋπνία ή υπερυπνία, χαμηλή ή αυξημένη όρεξη, μείωση ή απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας. Μπορεί, επίσης, να έχει σκέψεις αναξιότητας και αυτομομφής, ιδέες και απόπειρες αυτοκτονίας.

Η τρίτη ηλικία (άτομα μεγαλύτερα των 65 χρόνων) αποτελεί περίπου το 23% του πληθυσμού μας και είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην κατάθλιψη. Στατιστικά, πάνω από το 15% πάσχει από κατάθλιψη, ποσοστό που ανεβαίνει μέχρι το 25% σε περιβάλλον γηροκομείου.

Το τελευταίο μάς επιβεβαιώνει ότι οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες πυροδοτούν την εμφάνιση της νόσου. Η οικογένεια είναι πια πυρηνική (γονείς και παιδιά) και οι παππούδες, γιαγιάδες μένουν συνήθως μόνοι, με κάποια βοήθεια ή σε οίκους ευγηρίας. Ο παλαιός ρόλος της τρίτης ηλικίας, να δίδει συμβουλές και να καθοδηγεί τις νεότερες γενιές, έχει οριστικά απολεστεί.

Μόνοι λοιπόν (1 στους 3 ηλικιωμένους νιώθει μοναξιά), με μείωση των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων. Δεν ακούμε και δεν βλέπουμε το ίδιο καλά, η μυϊκή μας δύναμη μειώνεται, οι ρυτίδες γεμίζουν το σώμα και το πρόσωπό μας, η σεξουαλικότητα μειωμένη, σωματικές νόσοι εισβάλλουν από παντού, η νοητική μας ικανότητα σε έκπτωση. Πώς λοιπόν να μην έχουμε κατάθλιψη;

Μια κατάθλιψη βέβαια που αποδεδειγμένα προδιαθέτει για άνοια (μεγάλη μάστιγα της τρίτης ηλικίας) και άλλες σωματικές νόσους. Επίσης, προκαλεί σοβαρή επιβάρυνση της λειτουργικότητας των ηλικιωμένων, των συγγενών και των φροντιστών, απειλεί την ύπαρξή τους με το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας. Η εφηβεία και η τρίτη ηλικία είναι οι πιο κρίσιμες ηλικίες για αυτοκτονία.

Σε όλο αυτό το ζοφερό κλίμα τι μπορούμε να προτείνουμε;

* Την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.

Συγκεκριμένα, η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους υποδιαγιγνώσκεται γιατί συνήθως παρουσιάζεται σαν υπερβολική ενασχόληση με σωματικά συμπτώματα. Η θεραπεία συνήθως απαιτεί φάρμακα (αντικαταθλιπτικά) που έχουν επιτυχία πάνω από 80% και μειωμένες παρενέργειες σε σχέση με τα παλαιότερα. Επίσης, απαραίτητη είναι και η ψυχοθεραπεία. Το καλύτερο «φάρμακο» είναι να αισθάνεται κάποιος χρήσιμος στην οικογένειά του και στο περιβάλλον.

Τρέχουμε, επίσης, να βγούμε στη σύνταξη από δουλειές που δίνουν ικανοποίηση έργου και προσφοράς. Είναι χρήσιμο αυτό στην ψυχική μας υγεία; Με τη συνταξιοδότηση θα πρέπει να βρούμε ασχολίες, ενδιαφέροντα και να ενταχθούμε σε κοινωνικές ομάδες και δομές που θα μας επιτρέψουν να καλύπτουμε δημιουργικά το χρόνο μας.

Η παλιά ηγεμονική σχέση με τα παιδιά και τα εγγόνια ορθά έπαψε να υπάρχει, αλλά έχει αντικατασταθεί με τη συμπαράσταση και υποστήριξη των παιδιών και με μια γλυκιά και τρυφερή σχέση με τα εγγόνια μας. Ας το εκμεταλλευτούμε αυτό για το καλό όλων μας.

* Την ανάγκη για τη φιλοσοφική μας ενασχόληση με τα γηρατειά και το θάνατο.

Αντιμετωπίζουμε, δυστυχώς, περιπτώσεις ηλικιωμένων που προσπαθούν να μείνουν άυπνοι το βράδυ από το φόβο μήπως πεθάνουν στον ύπνο τους ξαφνικά. Η απειλή του θανάτου παραλύει κάθε σκέψη και δραστηριότητα. Φόβος, βέβαια, για κάτι που είναι το πιο σίγουρο ότι θα μας συμβεί.

Κάποιος είπε πως όσοι φοβούνται να ζήσουν, οι ίδιοι μετά φοβούνται και να πεθάνουν, υποδηλώνοντας ότι όσο ομαλή και γεμάτη παραστάσεις και έργα ζωής είναι η νεότητα, τόσο πιο εύκολα αντιμετωπίζουμε τη φυσική κατάληξη των γηρατειών και του θανάτου. Αλλωστε, τα γηρατειά δεν έρχονται ποτέ απροειδοποίητα. Τα άσπρα μαλλιά, οι ρυτίδες, η μείωση δύναμης και αντοχής μας προειδοποιούν από τα 50 μας χρόνια. Είναι σωστό από τότε να σκεπτόμαστε και να προετοιμαζόμαστε για την εξέλιξη αυτή στη ζωή μας.

Εχουμε ελπίδα;

Ας πάρουμε το πιο απαισιόδοξο σενάριο. Είμαστε γέροι και φοβισμένοι, η ζωή μας στάθηκε σκληρή, δεν μπορέσαμε να ζήσουμε και να δημιουργήσουμε αυτά που θέλαμε, δεν πιστεύουμε σε μια καλύτερη επόμενη ζωή ή στον παράδεισο. Εχουμε ελπίδα;

Είναι γεγονός ότι εκείνο που έχει σημασία και μένει από την παρουσία μας στη ζωή είναι οι πράξεις και τα έργα μας. Ομως οι γνώσεις μας, ο πολιτισμός μας, οι αξίες μας, δεν είναι μόνο έργα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Φρόιντ, των πολιτικών κ.λπ., είναι αποτέλεσμα τρισεκατομμυρίων έργων ανώνυμων ανθρώπων.

Ενα χάδι στα μαλλιά και ένα παραμύθι στον εγγονό μας ή στο γειτονόπουλο, μια συμβουλή για ηρεμία και αυτοσυγκράτηση στο θυμωμένο γιο μας ή το γείτονα, μια βοήθεια σε κάποιον πιο γέρο και ανήμπορο από εμάς δεν είναι σημαντική πράξη;

Ας δείξουμε γενναιότητα και -πραγματικά ή μεταφορικά- ας φυτέψουμε ένα οπωροφόρο δέντρο, γνωρίζοντας ότι σίγουρα δεν θα προλάβουμε τους καρπούς του. Η επόμενη γενιά θα τους χαρεί. Η συνέχειά μας υπάρχει. Ισως το τελευταίο είναι το καλύτερο φάρμακο για να αποφύγουμε την κατάθλιψη στα στερνά μας.

Πηγή: Εφημερίδα "Ελευθεροτυπία"