Η αχρεία ιστορία των ανθρώπινων ζωολογικών κήπων

Τα εξευτελιστικά ανθρώπινα τσίρκο που συμπύκνωναν όλη την αθλιότητα του Δυτικού κόσμου.
Παρά τα ομολογουμένως πελώρια βήματα που κάναμε ως πολίτες της Δύσης σε όρους ανεκτικότητας και αποδοχής, ο ρατσισμός συνεχίζει να καραδοκεί στη γωνιά, θυμίζοντας συχνά άλλες και κατάφωρα ντροπιαστικές εποχές.

Εποχές που θέλουμε να ξεχάσουμε ως λευκοί ή παραγνωρίζουμε ηθελημένα, καθώς πώς να χωρέσει ο μοντέρνος νους όλη την αισχρότητα και την ανηθικότητα των προγόνων μας;

Κι ενώ ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι εκστρατείες υπεράσπισής τους έχουν αποδώσει και συνεχίζουν να αποδίδουν καρπούς, υπάρχουν σαφώς ιστορικές εποχές που θα θέλαμε να διαγράψουμε από τη συλλογική μας μνήμη.

Εκεί λοιπόν στα τέλη του 19ου-αρχές του 20ού αιώνα ο λευκός μαγεύτηκε από την επαφή του με τους «πρωτόγονους», «απολίτιστους» και «βάρβαρους» ιθαγενείς Ασίας και Αφρικής και θέλησε να τους μετατρέψει σε ζωντανά εκθέματα για την τέρψη του και μόνο.

Τα ζωντανά ανθρώπινα ντοκουμέντα άλλων πολιτισμών της οικουμένης μετατράπηκαν λοιπόν σε ανθρώπινα τσίρκο ή, ακόμα χειρότερα, σε ανθρώπινους ζωολογικούς γνωρίζοντας τέτοια απήχηση που μονοπώλησαν τη showbiz Ευρώπης και Αμερικής.

Αλίμονο βέβαια, ο σκοπός των ταπεινωτικών αυτών εκθέσεων δεν ήταν ποτέ ερευνητικός αλλά πάντα ψυχαγωγικός, θέλοντας να επιβεβαιώσει στην πράξη την ανωτερότητα της λευκής φυλής μετατρέποντας τους ανθρώπους σε βέβηλες ατραξιόν της αποικιοκρατικής μανίας της Δύσης.

Η ιστορία των εθνολογικών εκθέσεων, των νέγρικων χωριών και των πρωτόγονων τεχνών είναι δυστυχώς τεράστια και εκτεταμένη, αφού μέχρι και διαγωνιστικούς «Ολυμπιακούς Αγρίων» έφτιαξε ο λευκός για να γελάσει με την ψυχή του με όσους ο ίδιος αποκάλεσε αυτάρεσκα «πρωτόγονους».

«Εξωτικοί» άνθρωποι αναμεμειγμένοι με άγρια ζώα που επιδεικνύονταν στο κοινό σαν θέαμα, πίσω από κάγκελα ή μέσα σε περιφραγμένους χώρους, αποτελούν την πιο καθαρή απόδειξη του χάσματος που υπήρχε ανάμεσα στην επίσημη ρητορική και την καθημερινή πρακτική κατά την εποχή των αποικιακών αυτοκρατοριών, με τις διαφημιστικές διακηρύξεις να είναι εδώ ολότελα δηλωτικές: «Αυστραλοί κανίβαλοι, αρσενικοί και θηλυκοί! Η μόνη και μοναδική αποικία αυτής της πιο άγριας, παράξενης και δύσμορφης φυλής που βγήκε από τα βάθη των αγρίων τόπων. Η κατώτατη κατηγορία της ανθρωπότητας!».

Για περάστε…

Τα ζωντανά εκθέματα της Διεθνούς Έκθεσης του 1904



Μετά τον πόλεμο που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ στις Φιλιππίνες, ο νικητής Αμερικανός αποφάσισε πως θα ήταν καλή ιδέα να εξευτελίσει περαιτέρω τον νικημένο εχθρό του μετατρέποντάς τον σε άγριο έκθεμα. Κι έτσι στη Διεθνή Έκθεση του Σεντ Λούις το 1904, που συνέπεσε με το τέλος του πολέμου, οι αμερικανικές αρχές έφεραν πίσω στην πατρίδα τους αναρίθμητα ζωντανά εκθέματα από τις περιπέτειές τους στις Φιλιππίνες.

Στο παραδοσιακό χωριό που φτιάχτηκε για τους ιθαγενείς Φιλιππινέζους σε μια έκταση 47 στρεμμάτων της Έκθεσης μπορούσε το φιλοθεάμον αμερικανικό κοινό να θαυμάσει τους απολίτιστους γηγενείς να τρώνε σκυλιά, όπως συνήθιζαν στην πατρίδα τους, μόνο που τους τα έδιναν ζωντανά, ώστε να τα σκοτώνουν και να τα γδέρνουν οι ίδιοι, επισύροντας την απέχθεια του ανώτερου λευκού. Παρά το γεγονός ότι οι φιλιππινέζοι αιχμάλωτοι διαμαρτύρονταν διαρκώς ότι σκύλους έτρωγαν σπανίως και μόνο σε συγκεκριμένες θρησκευτικές τελετές, ο λευκός τους έτρεφε αποκλειστικά με τα συμπαθή τετράποδα, πυροδοτώντας ένα στερεότυπο που ακολουθεί τους Φιλιππινέζους μέχρι και τις μέρες μας.

Στις Φιλιππίνες μνημονεύεται ακόμα και σήμερα ο ανηλεής τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρθηκε ο ανώτερος λευκός στους ανθρώπους που υφάρπαξε από τη χώρα μετατρέποντάς τους σε μνημεία αχρειότητας. Στην ίδια έκθεση στήθηκαν για πρώτη φορά και οι «Ολυμπιακοί των Αγρίων», φέρνοντας αντιμέτωπους γηγενείς Ινδιάνους με μέλη φυλών από την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, τη Μέση Ανατολή και την Ιαπωνία, για να δει ο λευκός πόσο αθληταράς ήταν σε σχέση με τους ατσούμπαλους βάρβαρους…

Οι Ινδιάνοι παρουσιάζονταν σαν ζώα στην Ευρώπη



Οι γηγενείς Αμερικανοί πέρασαν τα πάνδεινα στην πατρίδα τους από τον λευκό, αν και τα δεινά αυτά δεν ήταν προφανώς αρκετά για τον λευκό δυνάστη, ο οποίος έφτασε σε απίστευτα ύψη (ή βάθη) για να εξευτελίσει τους αυτόχθονες του Νέου Κόσμου. Ήδη από την εποχή του Κολόμβου οι θαρραλέοι ευρωπαίοι εξερευνητές (περιλαμβανομένου του ίδιου του Χριστόφορου) έφερναν στα αμπάρια τους εκατοντάδες απαχθέντες γηγενείς της Αμερικής και των γειτονικών νησιών της, μόνο και μόνο για να μετατραπούν σε ζωντανά αξιοπερίεργα της Φύσης.

Οι προκάτοχοι αυτοί των κατοπινών ανθρώπινων ζωολογικών έζησαν τα δικά τους ανηλεή και βάρβαρα χρονικά στο λίκνο του πολιτισμού, τη Γηραιά Ήπειρο, ζώντας τώρα πίσω από κάγκελα. Οι πρώτοι μάλιστα γηγενείς Αμερικανοί που κουβάλησε στην Ευρώπη ο Κολόμβος πέθαναν μόλις έξι μήνες μετά την άφιξή τους στην Ευρώπη, αν και αυτό δεν αποθάρρυνε τον εξερευνητή και τους επιγόνους του από το να μεταφέρουν καραβιές αυτοχθόνων για να έχει με κάτι να απασχολείται το κοινό της Δύσης…

Αυτός ο κύριος τα ξεκίνησε όλα



Την ώρα που τα ανθρώπινα τσίρκο υπήρχαν στην Ευρώπη από τη Χρυσή Εποχή των Εξερευνήσεων και ήδη πολλοί ήταν αυτοί που έσπευσαν να προσδεθούν στο άρμα των ανθρώπινων εκθεμάτων, είτε για τα λεφτά είτε για να δείξουν την πολιτισμική ανωτερότητα της Ευρώπης (ξεπλένοντας έτσι τα κρίματα του αποικιοκράτη λευκού), κανείς δεν μπορεί να περηφανεύεται ότι έκανε περισσότερα για τη γέννηση της μόδας στα μοντέρνα χρόνια από τον Καρλ Χάγκενμπεκ.

Ο μοχθηρός πιονέρος των ανθρώπινων θεαμάτων πρέπει να κέρδισε στο νήμα τους ανταγωνιστές του, καθώς η ιδέα της μετατροπής των άγνωστων πληθυσμών σε ανθρώπινες ατραξιόν εμφανίστηκε ταυτόχρονα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1870. Μόνο ο Χάκενμπεργκ μπόλιασε όμως ιδανικά τα ζώα με τους ανθρώπους αφήνοντας παρακαταθήκη τα «χωριά των νέγρων», εκεί όπου άγρια ζώα και εξίσου άγριοι άνθρωποι ζούσαν μαζί για να δημιουργήσουν τα ζοφερά στερεότυπα για το απολίτιστο των άλλων ηπείρων.

Ο Χάκενμπεργκ ήταν πράγματι ένας από τους πρώτους που οραματίστηκε τις μαζικές κοινότητες των αυτοχθόνων μέσα στους παραδοσιακούς ζωολογικούς κήπους, επιμένοντας μάλιστα ισοβίως να τους βάζει πίσω από κάγκελα, συμβάλλοντας έτσι στον μύθο της επικινδυνότητας του «πρωτόγονου» που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή, σαν άλλο άγριο θηρίο, να κατασπαράξει τον ανώτερο λευκό. Το σαφάρι ανθρώπων του Χάκενμπεργκ ήδη από το 1874 και οι παχυλότατες αμοιβές που προσέφερε δημιούργησαν ένα πρωτοφανές κυνήγι ανθρώπινων ψυχών, τιγκάροντας έτσι τα εθνολογικά χωριά της Ευρώπης με ανθρώπους από τις τέσσερις κυριολεκτικά γωνιές της υφηλίου.

Το δικό του καμάρι ήταν πάντως οι Εσκιμώοι του που έκλεισε πίσω από τα κάγκελα του ζωολογικού κήπου του Αμβούργου, αν και ταυτοχρόνως απολάμβανε να παίρνει τα εύσημα για τους Ζουλού που είχε αποστείλει στον Ζωολογικό των Παρισίων (που έκοψε το 1877 περισσότερο από 1 εκατ. εισιτήρια) αλλά και τους εκατοντάδες πρωτόγονους μαύρους που είχε ξαποστείλει σε τόσους ζωολογικούς της Ευρώπης. Ο πωλητής άγριων ζώων και προμηθευτής πια των κύριων ευρωπαϊκών ζωολογικών κήπων, με την τεράστια επιτυχία των ανθρώπινων θεαμάτων στο τσεπάκι του, ξαπέστειλε το 1876 την πρώτη ευρωπαϊκή αποστολή στο Αιγυπτιακό Σουδάν με σκοπό να συλλέξει Νούβιους για τις ατραξιόν του, οι οποίοι έγιναν ανάρπαστοι στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο.

Ούτε και οι Ινδιάνοι δεν γλίτωσαν από τη μανία του, αν και αυτοί είχαν τη δική τους ζοφερή τιμητική στην ίδια τους τη χώρα, όπως στον Ζωολογικό Κήπο του Σινσινάτι, για παράδειγμα, που συνήθιζε να κρατά 100 Σιου Ινδιάνους προς τέρψη του λευκού αποίκου για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού (ναι του 20ού) αιώνα…

Το δράμα του Πυγμαίου που τον παρουσίαζαν δίπλα σε πρωτεύοντα



Η τεράστια επιτυχία που γνώρισαν τα εθνολογικά χωριά και οι εμπορικές απαιτήσεις των ανθρώπινων θεαμάτων δεν θα μπορούσαν να περιχαρακώσουν τις ατραξιόν στις μεγάλες πρωτεύουσες, καθώς ο ευρωπαϊκός λαός της επαρχίας διψούσε εξίσου για τέτοια αναπάντεχα θεάματα. Πολύ σύντομα διαμορφώθηκαν περιοδεύοντες θίασοι που όργωναν πανηγύρεις, εκθέσεις, φεστιβάλ και παζάρια κάνοντας ακόμα δημοφιλέστερα τα «νέγρικα χωριά». Αναζητώντας λοιπόν συνεχώς νέα θεάματα σε Ευρώπη και Αμερική, οι πρωτοπόροι έγιναν ακόμα πιο πανούργοι.

Ο 23χρονος Πυγμαίος Ότα Μπένγκα σύρθηκε δεμένος με αλυσίδες στη Νέα Υόρκη από τον περιηγητή Σάμιουελ Βέρνερ, ο οποίος μην έχοντας μία για να νοικιάσει κανονικό κλουβί στον Ζωολογικό Κήπο του Μπρονξ, συγκατατέθηκε σε ένα ανήλιαγο υπόστεγο για να επιδεικνύει τον «άγριο» Μπένγκα. Ο οποίος βέβαια είχε ήδη ζήσει μια ζωή γεμάτη περιπέτειες και τραγωδίες, έχοντας χηρέψει δύο φορές, επιβιώνοντας μιας σφαγής και έχοντας υπάρξει και άλλοτε σκλάβος.

Το πλούσιο βιογραφικό του δεν θα αποθάρρυνε τον λευκό από το να του συμπεριφέρεται σαν ζώο. Ο Βέρνερ τον ανάγκασε, αν ήθελε να φάει κάποια στιγμή, να περιφέρεται στον ζωολογικό και να καμώνεται τον βάρβαρο. Το κόλπο δεν έπιασε όμως και τότε σκέφτηκαν το αμέσως επόμενο λογικό(!) βήμα: τον έκλεισαν στο κλουβί με τα πιθηκοειδή και δεν τον άφηναν να ξαναβγεί. Το αμερικανικό κοινό βγήκε προφανώς το θέαμα ακαταμάχητο και ο «πρωτόγονος νάνος», όπως τον διαφήμιζαν, έγινε πραγματικά ανάρπαστος, καθώς επρόκειτο ουσιαστικά για μια «ζωώδη ράτσα» που «μόνο εξωτερικά έμοιαζε με άνθρωπο».

Πολλοί διαμαρτυρήθηκαν πάντως για την κατάφωρη παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τις απάνθρωπες συνθήκες της ζωής του και ο Μπένγκα απελευθερώθηκε κάποια στιγμή από τα δεσμά του, αν και παρέμενε μια ανθρώπινη παραδοξότητα μέσα στη Νέα Υόρκη. Παρά το γεγονός ότι η ζωή του βελτιώθηκε στα άλλα θεάματα όπου εντάχθηκε, ο πόνος που του προκάλεσε ο Δυτικός ήταν αβάσταχτος, κι έτσι αυτοκτόνησε έπειτα από κάποια χρόνια…

Η Αφρικανή που έγινε διασημότητα για όλους τους λάθος λόγους



Ο βρετανός γιατρός Γουίλιαμ Ντάνλοπ επισκέφθηκε την Αφρική κάποια στιγμή του 19ου αιώνα και επιστρέφοντας στο σπίτι έπεισε -άγνωστο πώς- μια Αφρικανή να τον ακολουθήσει στην πολιτισμένη Ευρώπη. Ο γιατρός της έταξε γη και ύδωρ για να την πάρει μαζί του, καθώς ο σκοπός του ήταν όσο πιο ιδιοτελής έπαιρνε: ήθελε να την εντάξει στα ανθρώπινα αξιοπερίεργα λόγω της ιδιαίτερης ανατομίας της.

Αφού τη βάφτισε λοιπόν Σάρα Μπάρτμαν (ή Μπάαρτμαν) την περιέφερε πράγματι ως ζωντανό έκθεμα σε όλη την Ευρώπη, παρουσιάζοντάς τη στο κοινό για 11 και περισσότερες ώρες την ημέρα. Ήταν πάντα γυμνή ή ημίγυμνη, για να φαίνονται τα περίεργα σωματικά χαρακτηριστικά της, τα οποία έβρισκαν φυσικά ακαταμάχητα οι Ευρωπαίοι του καιρού. Η Σάρα έπασχε από μια σπάνια διαταραχή που είπαν τελικά «στεατοπυγία» και αφορά στην υπερβολική συγκέντρωση λίπους στους γλουτούς.

Δίκαιο λοιπόν να μετατραπεί σε ανθρώπινο «τέρας» και να συρθεί στα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης εξευτελιζόμενη γυμνή μπροστά στα αδηφάγα μάτια του πλήθους, το οποίο τη χλεύαζε βαρύτατα συζητώντας περισπούδαστα αν ήταν όντως ανθρώπινο ον ή κάποιος χαμένος κρίκος της εξελικτικής αλυσίδας. Η Μπάρτμαν πέθανε τελικά σε σχετικά σύντομο διάστημα από ευλογιά, αν και είχε ήδη βουτηχτεί στον αλκοολισμό.

Πότε σταμάτησαν είπαμε τα ζωντανά ανθρώπινα εκθέματα;



Πώς θα νιώθατε αν μαθαίνατε ότι στη δημοκρατικότατη και ισχυρό προπύργιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων Γαλλία υπήρχε μια τέτοια έκθεση μέχρι και το 1994; Το σύγχρονο «εθνολογικό χωριό» στέγαζε ανθρώπους από την Ακτή του Ελεφαντοστού, με τον ιδιοκτήτη του ζωολογικού να τους έχει κατασχέσει τα διαβατήρια και να τους αναγκάζει σε όλων των λογιών τα «εθνικά» πράγματα. Το «Αφρικανικό Σαφάρι» απαρτιζόταν από παιδιά μέχρι και πενηντάρηδες Αφρικανούς, από τεχνίτες μέχρι και παραδοσιακούς μουσικούς, και γνώρισε μεγάλες δόξες, πριν η μεγαλύτερη ευτυχώς λαϊκή κατακραυγή το κλείσει πριν της ώρας του.

Αν και πλέον το περίεργο δεν είναι ότι ακυρώθηκε το θέαμα, αλλά πώς κατάφερε να ανοίξει; Πώς είναι δυνατόν δηλαδή στην πολιτισμένη Ευρώπη του σήμερα να λειτούργησε έστω και για κάποιο διάστημα ένα τέτοιο θέαμα; Εκτός κι αν προοδεύσαμε τόσο μέσα στα 20 χρόνια που μεσολαβούν και κάτι που θα ήταν αποδεκτό στους Γάλλους το 1994 να είναι σήμερα αδιανόητο.

Όπως κι αν έχει, εκατομμύρια Ευρωπαίοι ήρθαν σε επαφή με τον «άλλο» μέσα από τα ζοφερά ανθρώπινα τσίρκο και έμαθαν να φοβούνται την ετερότητα ή να τη θεωρούν εκ προοιμίου κατώτερη. Ο «άγριος» ήταν μέσα σε κλουβί γιατί ήταν επικίνδυνος και πρωτόγονος και οι αποδείξεις ήταν μπροστά στα μάτια μας: ήταν άγριος, ζούσε σαν άγριος και σκεφτόταν σαν άγριος. Η στιγματιστική αυτή αντίληψη για τον άλλο, τον μη λευκό, ήταν το μαύρο κληροδότημα των ανθρώπινων ζωολογικών, της πιο διεστραμμένης αναμφίβολα όψης στην κατασκευή των αρνητικών προκαταλήψεων ενάντια στους ιθαγενείς…


Πηγή: http://www.newsbeast.gr