Η παραγνωρισμένη αξία της πλήξης

«Το μόνο τρομερό είναι η πλήξη, Ντόριαν. Είναι το μόνο ασυγχώρητο αμάρτημα», λέει ο λόρδος Χένρι Γουότον στον νεαρό Ντόριαν Γκρέι. Προσεγγίζοντας την ανία ως μια καθ’ όλα αρνητική συναισθηματική κατάσταση, ο Οσκαρ Ουάιλντ συγκλίνει με τον Τσαρλς Ντίκενς που το 1852, σαράντα χρόνια πριν από την έκδοση του «Πορτρέτου του Ντόριαν Γκρέι», έγραφε ότι η ηρωίδα του «Ζοφερού οίκου» λαίδη Ντέντλοκ «έπληττε θανάσιμα στον γάμο της». Ο Ντίκενς χρησιμοποιεί έξι φορές τη λέξη «πλήξη» στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα―πρόκειται για την πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του όρου στην αγγλική γλώσσα.

Σε αντίθεση με τους δύο Βρετανούς λογοτέχνες, και πιθανότατα με το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας τους ή της δικής μας, οι υπαρξιστές φιλόσοφοι αντιμετώπιζαν την ανία ως αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης, αφού μόνο οι στιγμές απραξίας μάς επιτρέπουν να βιώσουμε υπαρξιακή αγωνία και άρα να αντιληφθούμε το νόημα -ή τη ματαιότητα- της ζωής. «Αυτός που οχυρώνεται κατά της πλήξης οχυρώνεται απέναντι στον εσωτερικό του εαυτό», υποστηρίζει ο Νίτσε στον δεύτερο τόμο του έργου του «Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο».

Μια δύσκολη περιγραφή

Χωρίς αμφιβολία, η πλήξη δύσκολα θα μπορούσε να περιγραφεί ως θετικό συναίσθημα, όχι μόνο επειδή μειώνει την παραγωγικότητα στη δουλειά και στο σχολείο, αλλά κυρίως γιατί έχει υπολογίσιμες επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική μας υγεία: όπως διαπίστωσε ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή John Eastwood από το Πανεπιστήμιο του Γιορκ στον Καναδά, οι άνθρωποι που υποφέρουν συστηματικά από πλήξη μπορούν να ενταχθούν σε δύο ευρείες κατηγορίες: αυτοί που βρίσκονται μόνιμα σε αναζήτηση νέων εμπειριών και εκείνοι που, από φόβο για το άγνωστο, οχυρώνονται σε ένα υπερβολικά ασφαλές -και πληκτικό- περιβάλλον. Και στις δύο περιπτώσεις, η ροπή προς την ανία συχνά σχετίζεται με την κατάχρηση ουσιών και άλλες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Οταν οι συμμετέχοντες στις έρευνες του καθηγητή Ψυχολογίας Timothy D. Wilson αναγκάζονταν να περάσουν πέντε με δεκαπέντε λεπτά μόνοι σε ένα άδειο δωμάτιο, οι περισσότεροι -και κυρίως οι άνδρες- επέλεγαν να χρησιμοποιήσουν μια συσκευή που τους προκαλούσε ελαφρύ ηλεκτροσόκ. «Οι πιο πολλοί άνθρωποι προτιμούν να κάνουν κάτι αντί για τίποτα, ακόμα κι αν αυτό το κάτι είναι αρνητικό», συμπεραίνει η ομάδα του δρος Wilson στο σχετικό άρθρο, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science τον περασμένο Ιούνιο.

Ωστόσο, ορισμένοι σύγχρονοι ψυχολόγοι, συγγραφείς και θεωρητικοί τάσσονται στο πλευρό των υπαρξιστών του 19ου αιώνα, καθώς προσπαθούν να αναδείξουν την παραγνωρισμένη αξία της πλήξης. Σύμφωνα με τη Heather Lench από το Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας, η πλήξη κρύβεται πίσω από την περιέργεια, που αποτελεί κινητήριο δύναμη της ανθρωπότητας εδώ και εκατομμύρια χρόνια. «Το γεγονός ότι η ανία συνιστά καθημερινό βίωμα καταδεικνύει ότι εξυπηρετεί κάποια χρησιμότητα», αναφέρει μιλώντας στο BBC.

Το βασικότερο επιχείρημα υπέρ της ανίας είναι πως ο κενός από δραστηριότητες χρόνος συμβάλλει στην απόκτηση αυτογνωσίας και την καλλιέργεια της δημιουργικότητας. Ο Βρετανός ψυχαναλυτής Ανταμ Φίλιπς υπενθυμίζει ότι η ζωή κάθε παιδιού σημαδεύεται από περιόδους αφόρητης πλήξης, την οποία περιγράφει ως μια «κατάσταση μετέωρης προσδοκίας ότι πράγματα ξεκινούν και τίποτα δεν αρχίζει, η διάθεση διάχυτης υπερδιέγερσης, που εμπεριέχει την πιο παράλογη και παράδοξη ευχή, την ευχή για μία επιθυμία». Μέσα στη σύγχυση της πλήξης, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με το αίσθημα του κενού και εντέλει μαθαίνει να διαμορφώνει επιθυμίες. Επομένως «η ικανότητα ενός παιδιού να πλήττει μπορεί να αποτελεί εξελικτικό επίτευγμα», υποστηρίζει στη συλλογή δοκιμίων «Για το φίλημα, το γαργάλημα και την πλήξη», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οκτώ. Η ανία, για τον Φίλιπς, δεν είναι κάποιου είδους ελάττωμα ή αναπηρία, και οι μεγάλοι δεν θα έπρεπε να απαγορεύουν στα παιδιά να πλήττουν. «Μία από τις πιο καταπιεστικές απαιτήσεις των ενηλίκων», υποστηρίζει, είναι το ότι περιμένουν από τα παιδιά τους να δείχνουν μόνιμα απασχολημένα, χωρίς να τους δώσουν τον χρόνο «να ανακαλύψουν τι τα ενδιαφέρει». Αργότερα, στην ενήλικη ζωή, η πλήξη «προστατεύει το άτομο, κάνει υποφερτή την ανέφικτη εμπειρία να περιμένεις κάτι, χωρίς να ξέρεις τι είναι αυτό».

Στην εποχή των smartphones, του Twitter και των εξελιγμένων διαφημίσεων, καθώς βομβαρδιζόμαστε ασταμάτητα από εξωτερικά ερεθίσματα, ίσως η πραγματική πρόκληση δεν είναι το να παραμένουμε διαρκώς απασχολημένοι. Η «υγιής» πλήξη, που δεν μας καταδικάζει στην απάθεια ούτε μας βυθίζει στην κατάθλιψη, θα μπορούσε να λειτουργεί ευεργετικά αν, αφιερώνοντας λίγες στιγμές της ημέρας μας στο «τίποτα», είχαμε την ευκαιρία να έρθουμε αντιμέτωποι με τον εαυτό μας.

Πηγή: http://www.kathimerini.gr