Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους εγωιστές;

Tο πρόβλημα του ναρκισσισμού αναπτύσσεται νωρίς στη ζωή και είναι άμεσα συνδεμένο με την αίσθηση του εαυ­τού μας. Έτσι, δεν πρέπει να σας εκπλήσσει η άποψη ότι η αντιμετώπιση του ανδρικού εγωκεντρισμού είναι μια τεράστια πρόκληση, που μπορεί να πάρει χρόνια - στη θεραπεία, αλλά και έξω απ' αυτήν. Στην πραγματι­κότητα υπάρχουν τόμοι και τόμοι ψυχολογικής φιλολογίας πάνω σ' αυτό το θέμα - κι όμως πολύ λίγες ελπίδες προσφέρονται για μια γρήγορη θεραπεία.

Παρόλα αυτά, τώρα που μίκρυνα τις προσδοκίες σας -όλο και κάτι μαθαίνεις απ' τους μικροπολιτικούς- αφήστε να σας προσφέρω ένα χάρ­τη -κι όχι μια συνταγή- για ν' αντιμετωπίσετε τον εγωκεντρικό άνδρα. Το πρώτο βήμα είναι να συναισθανθείτε αυτόν τον καημένο τον μπάσταρδο. Γίνομαι σαρκαστικός επειδή δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει εύκολα - και μάλιστα αυθεντικά. Είναι δύσκολο να συναισθανθείτε κάποιον που δεν πιστεύει ότι εσείς υπάρχετε. Αν και είναι σίγουρα πιο εύκολο για ένα θεραπευτή, παρά για μια σύζυγο ή σύντροφο. Ούτως ή άλλως, σαν θε­ραπευτής δεν πρέπει να προσδοκάτε αναγνώριση και προσοχή απ' τους θεραπευομένους σας - τουλάχιστον όχι συνειδητά. Όπως όμως ορίσαμε προηγουμένως, οι θεραπευτές είναι άνθρωποι και πολλές φορές προσ­δοκούν τέτοια πράγματα. Παρόλα αυτά, πολλοί απ' αυτούς είναι ικανοί να συναισθανθούν τους εγωκεντρικούς τύπους. Το μυστικό δεν βρίσκε­ται στην εκπαίδευσή τους, αλλά στη συνειδητή θέλησή τους να βάλουν στην άκρη τις συναισθηματικές τους ανάγκες και να μπουν στη θέση του θεραπευόμενου.

Αυτό μπορεί να το κάνει και μια σύντροφος ή μια σύζυγος - τουλάχι­στον προσωρινά. "Αλλά εσύ πληρώνεσαι γι' αυτό", σας ακούω να λέτε. Λοιπόν, θα έρθει και σε εσάς η ανάλογη ανταμοιβή - μόνο που θ' αργήσει λίγο. Για να είναι πιο εύκολο εντωμεταξύ, σκεφτείτε το έτσι: Αυτός ο εγω­κεντρικός άνδρας έχει υποφέρει απ' το ναρκισσισμό των γονιών του ίσως περισσότερο απ' ό,τι υποφέρετε τώρα εσείς απ' το δικό του. Έτσι βρίσκε­στε σε καλύτερη θέση ώστε να μπορέσετε να συναισθανθείτε τη συναι­σθηματική του στέρηση. Δείτε τον, ακούστε τον, ακουμπήστε τον, νιώστε τον, και παρηγορηθείτε με την ιδέα ότι του μαθαίνετε πώς ν' αγαπήσει.

Όταν νιώθετε πικραμένη ή θυμωμένη που δεν βλέπει τη συναισθη­ματική σας ύπαρξη, δοκιμάστε το παρακάτω υποθετικό πείραμα που ανά­πτυξα για τον εαυτό μου για να μπορώ ν' αντιμετωπίζω το θυμό μου για την ασημαντότητά μου στους ναρκισσιστικούς δρόμους της Νέας Υόρκης. Όπως πολλοί άνθρωποι, θύμωνα πολύ όταν ένας ταξιτζής δεν με έπαιρνε, όταν ένας άλλος οδηγός μου έκλεβε τη θέση του παρκαρίσματος, ή όταν ένας τύπος στο σινεμά μου έκρυβε την οθόνη έτσι που καθόταν. Μετά όμως άρχισα να τεκμηριώνω-με κάποια αποστροφή προς τον εαυτό μου- ότι σε παρόμοιες καταστάσεις θα μπορούσα κι εγώ να κάνω το ίδιο, και κάποιες φορές πιθανόν να είχα φερθεί έτσι, με τον ίδιο τρόπο. Στην πραγ­ματικότητα, ήμουν ίσως θυμωμένος, τουλάχιστον εν μέρει, επειδή ο κάθε Νεόίορκέζος μου είχε αγγίξει την ευαίσθητή μου χορδή, με την αίσθηση του ότι είχε το δικαίωμα να φέρεται έτσι. Όταν το συνειδητοποίησα αυτό, έβγαλα τον εαυτό μου έξω απ' αυτόν τον ναρκισσιστικό ανταγωνισμό και, κατά συνέπεια, ήμουν λιγότερο θυμωμένος και διασκέδαζα περισσότερο με τους γεμάτους κακία δρόμους αυτής της πόλης.

Επειδή αυτή η μέθοδος βασίζεται στο γεγονός ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλοι είμαστε εγωκεντρικοί, μπορεί εύκολα να εφαρμοστεί στη συμπεριφορά του εγωκεντρικού άνδρα. Μια εκδοχή της είναι μία απ' τις αγαπημένες μου τεχνικές στη συζυγική θεραπεία -για να δείξω στη σύζυγο ή στη σύντροφο ( κάποιες φορές και στον άνδρα) ότι καθώς τον επικρίνει που είναι επικριτικός, κάνει ακριβώς αυτό που τον κατηγορεί ότι κάνει εκείνος. «Όμως αυτό που λέω είναι αλήθεια», απαντάει εκείνη. «Κι εκείνος το ίδιο νιώθει», απαντώ εγώ. Αυτή είναι μια τεχνική που ποτέ δεν αποτυγχάνει στο να φέρει πιο κοντά το ζευγάρι, καθώς συνειδητοποιούν ότι δεν έρχονται από διαφορετικούς πλανήτες, και ότι δεν υπάρχουν θύ­ματα και θύτες στη σχέση τους.

Ας γυρίσουμε τώρα στο πρώτο στάδιο, όταν συναισθανόμαστε τον εγωκεντρικό άνδρα - βρισκόμαστε ακόμα εκεί. Υπάρχει ζωή μετά απ' αυ­τό το στάδιο -βασικά υπάρχουν δύο ακόμα στάδια- αν όμως νιώθετε ήδη εκνευρισμένοι, ίσως αυτή η σχέση (ή αυτό το κεφάλαιο) δεν είναι για σας. Στην πραγματική ζωή, αυτό το στάδιο κρατάει όσο κρατάει και ο εγωκεντρισμός του άνδρα. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, αν η σύντρο­φος δεν είναι πρόθυμη να συμπεριφερθεί με αντί-ναρκισσιστική συμπε­ριφορά που είναι απαραίτητη σ' αυτό το στάδιο, το ζευγάρι τελικά χωρί­ζει. Αυτό φυσικά δεν είναι "λάθος" της γυναίκας - και σίγουρα, αν η γυ­ναίκα είναι εγωκεντρική, ο άνδρας θα πρέπει να επιδείξει αντίναρκισσιστική συμπεριφορά. Και πραγματικά δεν είναι λάθος κανενός. Όμως πι­στεύω ότι είναι ένας σημαντικός λόγος διαζυγίου, όπως και άλλες προσωπικές συγκρούσεις. Δεν το βλέπω σαν τη μάχη μεταξύ των δύο φύλων, αλλά σαν τη σύγκρουση του ναρκισσισμού - δύο, κατά τα άλλα, αξιαγάπητοι άνθρωποι είναι φανερά απρόθυμοι να περιμένουν με τη σει­ρά τους να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους.

Το δεύτερο στάδιο είναι η αρχή της ανταμοιβής σας για όλη την υπομονή που επιδείξατε - όχι ότι δεν θα χρειαστεί επιπλέον υπομονή. Εδώ θα πρέπει να ορίσετε, ν' αντιμετωπίσετε και να εκπαιδεύσετε τον άν­δρα σχετικά με τον εγωκεντρισμό του. Κάνοντας το αυτό ανταμείβεστε εκφράζοντας λίγο το θυμό σας, όμως μόνο λίγο, επειδή θέλετε ο θερα­πευόμενος -εννοώ ο σύντροφός σας- να σας ακούσει. Μου έρχεται στο μυαλό ένα προσωπικό παράδειγμα.
Κάποτε, ενώ οδηγούσαμε πηγαίνοντας στην πόλη, η γυναίκα μου με διέκοψε ενώ μίλαγα και είπε λίγο θυμωμένη, «Νομίζεις ότι είναι η πρώτη φορά που μου το λες αυτό;». «Εσύ ποτέ δεν επαναλαμβάνεις κάποια πράγματα;», της απάντησα με αγανάκτηση. «Είναι ο ναρκισσισμός σου», μου εξήγησε, κι εγώ το έπιασα και απολογήθηκα. Αυτό που κατάλαβα, αν και απρόθυμα, ήταν ότι ίσως να είχα μοιραστεί αυτές μου τις σκέψεις τουλάχιστον άλλες δύο φορές, αλλά τότε δεν υπήρχε εκείνη για μένα πα­ρά μόνο σαν ακροατήριο. Στη θέση της θα μπορούσε να είναι ο οποιοσ­δήποτε.

Αν πιστεύετε ότι αυτό είναι κακό από μέρους μου, σκεφτείτε το γε­γονός ότι μου πήρε χρόνια για να καταφέρω να δω το ναρκισσισμό μου και να το παραδεχτώ στον εαυτό μου, αλλά και στη γυναίκα μου. Όμως η γυναίκα μου με βοήθησε να φτάσω εκεί, κρατώντας έναν καθρέφτη που με προσδιόριζε και με εκπαίδευε. Τώρα, σε περίπτωση που αναρω­τιέστε, η γυναίκα μου είναι κι αυτή ψυχολόγος, έτσι, σ’ αυτή την περί­πτωση μπορεί να έχει ένα επιπλέον πλεονέκτημα. Όμως, και πάλι, δεν χρειάζεστε να είστε εκπαιδευμένοι για να πείτε σε κάποιον ότι -ή να του δείξετε με ποιόν τρόπο- είναι εγωκεντρικός. Είναι αλήθεια ότι η γυναίκα μου κι εγώ χρησιμοποιούμε τη γλώσσα της ψυχολογίας - ακόμα κι όταν μαλώνουμε. Όμως οι καυγάδες μας δεν είναι μοναδικοί, και δεν πιστεύω ότι είναι δύσκολο να τους μεταφράσει κάποιος. Είπε «ναρκισσισμός», αλλά μια πληθώρα άλλων λέξεων θα είχαν το ίδιο αποτέλεσμα - δεν εί­ναι και τόσο δύσκολο να εξηγήσεις ότι το να επαναλαμβάνεις τον εαυτό σου αδιάκοπα είναι προσβλητικά εγωκεντρικό.

Για να μη διαπράξω το ίδιο έγκλημα εδώ και τώρα, ας προχωρήσου­με στο τρίτο στάδιο. Καθώς ο εγωκεντρικός άνδρας αναγνωρίζει τον εγω­κεντρισμό του, έρχεται η στιγμή για ν' αντιμετωπίσετε την εχθρότητά του και να δρέψετε την αμοιβή του μόχθου σας, εκφράζοντας ξανά το θυμό σας - έρχεται και η στιγμή για να πληρώσετε το τίμημα για τις μάχες που θ' ακολουθήσουν. Έχω ήδη μιλήσει στο δεύτερο κεφάλαιο για το πώς ν' αντισταθείτε στις επικριτικές προβολές που εμφανίζονται μπροστά σας απ' το τέρας που προσπαθεί να γίνει πρίγκιπας - εις βάρος σας. Όμως εδώ σας προτείνω να το πάτε ένα βήμα πιο μπροστά - ο εγωκεντρικός άν­δρας χρειάζεται να γνωρίζει ότι αυτό που δίνετε στους άλλους είναι αυτό που παίρνετε πίσω. Έτσι σ' αυτή τη φάση, δεν νιώθετε, αλλά αντιμετωπί­ζετε τον πόνο. Θυμηθείτε, ο ναρκισσιστής καταλαβαίνει τη γλώσσα μόνο του δικού του πόνου. Έτσι, πρέπει να νιώσει τον ίδιο πόνο που νιώθετε κι εσείς, για να μπορέσει να σας συναισθανθεί. Όταν τον κρίνετε, λοιπόν, να φροντίζετε να πατάτε τον κάλο του. (Ομως να θυμάστε ότι τον αγαπάτε).

Κάνω το ίδιο με τους πελάτες μου - και δεν το λέω αυτό με ειρωνεία, αλλά με σεβασμό. Στην ταινία "Ανάλυσε Το", σε μια σκηνή ο θεραπευ­τής που νιώθει ματαίωση και ανία με τη γυναίκα που θεραπεύει, φαντά­ζεται ότι της λέει: «Κοίτα τον εαυτό σου. Είσαι τόσο κακομοίρα. Γιατί δεν σταματάς να γκρινιάζεις και να κάνεις κάτι να φτιάξεις τη ζωή σου;». Όπως γνωρίζουν οι πελάτες μου, η διαφορά μεταξύ αυτού του θεραπευ­τή και εμένα είναι ότι εγώ δεν φαντάζομαι ότι λέω τέτοια πράγματα - απλά τα λέω. Βέβαια, όχι μ' αυτές τις λέξεις -γιατί ποτέ δεν νιώθω έτσι— και ποτέ χωρίς σεβασμό. Αλλά είμαι σκληρός με τους πελάτες μου και συχνά λέω πράγματα που πληγώνουν (αν και πιστεύω ότι δείχνουν την αγάπη μου) - ειδικά στους εγωκεντρικούς άνδρες. Κάποτε είπα σ' έναν πελάτη, «Έχω βαρεθεί ν' ακούω για τα ψυχολογικά σου προβλήματα!» - αν και πρέπει να παραδεχθώ ότι δεν ήταν και τόσο εξωφρενικό όσο ακούγεται έξω απ' τις συγκεκριμένες συνθήκες που ειπώθηκαν αυτά. Ο πελάτης μου εξέφραζε την ντροπή του που «είχε ψυχολογικά προβλή­ματα» - έτσι το σχόλιο μου ήταν βασικά γεμάτο ενσυναίσθηση επειδή υπαινισσόταν ότι δεν χρειάζεται να νιώθει ντροπή για τα προβλήματά του. Όμως υπαινισσόταν κι ότι τα προβλήματά του δεν ήταν περισσότερο ιδιαίτερα απ' τα προβλήματα οποιουδήποτε άλλου, κι ότι ήταν καιρός να μεγαλώσει - κάτι που λέω και σ' άλλους θεραπευόμενους στην κατάλλη­λη στιγμή.
Με τους εγωκεντρικούς θεραπευόμενους έχω συζητήσει ανοιχτά και επιθετικά σχετικά με το επιφανειακό ενδιαφέρον τους για την εμφά­νιση, τη δόξα και την κοινωνική θέση. Και έχω πει στους πελάτες μου αρ­κετές τέτοιες σκληρές λέξεις, όπως «Δεν νομίζω ότι νοιάζεσαι για τα συ­ναισθήματα των άλλων ανθρώπων», «Κανείς δεν είναι αρκετά καλός για σένα», και «Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι είσαι τόσο υπέροχος;!». Βέβαια, αυτή είναι μια ριψοκίνδυνη στρατηγική, επειδή προκαλεί τη βασική άμυ­να του ατόμου - τη μεγαλειώδη φαντασίωσή του ότι είναι κάποιος ιδιαί­τερος άνθρωπος. Το ρίσκο είναι ότι ο εγωκεντρικός άνδρας θ' ανταποκριθεί σε μια τέτοια αντιμετώπιση με μια χιονοστιβάδα οργής, ή απλά θ' αποχωρήσει απ' τη σχέση. Γ Γ αυτό, αυτού του είδους η αντιμετώπιση έρ­χεται στο τρίτο στάδιο - μετά από μεγάλες περιόδους ενσυναίσθησης και επικύρωσης της ανάγκης του ατόμου να νιώθει μοναδικό.
Υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να μαλα­κώσετε την κατάσταση. Σίγουρα θα πρέπει πάντα ν' αναγνωρίζετε με ποι­όν τρόπο το άτομο είναι ιδιαίτερο. Γ ια παράδειγμα, ένας απ' τους πελά­τες μου, παθολόγος και ερευνητής στον τομέα του, βρισκόταν στην Ευ­ρώπη για ένα ιατρικό συνέδριο. Στο γυρισμό, όταν έφτασε στο αεροδρό­μιο ενημερώθηκε ότι η πτήση του ήταν κλεισμένη και ότι δεν μπορούσε να ταξιδέψει μ' αυτήν. Είχε προσβληθεί τόσο πολύ που, μετά από μια σύ­ντομη αντιδικία με την υπάλληλο της πύλης, την προκάλεσε λέγοντας «Και τι θα γίνει αν προχωρήσω και μπω στο αεροπλάνο;», «Θα σας συλλάβουν, κύριε», απάντησε εκείνη. «Δεν το πιστεύω, άλλωστε έχω εισιτή­ριο», απάντησε εκείνος και την προσπέρασε προχωρώντας προς το αε­ροπλάνο.
Λοιπόν, κατέληξε να περάσει τη νύχτα του σε ένα κελί του Παρισιού. Όμως επιβίωσε και ήρθε να μου το πει μερικές μέρες αργότερα. Σε αντί­θεση μ' αυτό που δείχνει η ιστορία αυτή, κάτω από νορμάλ συνθήκες, αυ­τός ο άνδρας δεν φαίνεται αλαζόνας ή αυτάρεσκος. Στην πραγματικότητα ήταν ζεστός, συμπαθητικός, και μου μίλησε για το περιστατικό επιπλήττο- ντας τον εαυτό του για «την ανόητη αίσθηση ότι είχε το δικαίωμα να κάνει αυτό που έκανε». (Ως παθολόγος είχε πρόσβαση στο ψυχιατρικό και δια­γνωστικό εγχειρίδιο, και κάποτε είχε κάνει διάγνωση στον εαυτό του ότι πάσχει απ' τη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας).


«Η ανοησία σ' όλο αυτό», είπα, «είναι ότι αφού πραγματικά ήθελες να μπεις σ' αυτό το αεροπλάνο, θα μπορούσες να πεις ότι είσαι γιατρός κι ότι πρέπει να γυρίσεις στο νοσοκομείο - κάτι που ήταν αλήθεια. Όμως δεν ήθελες την ειδική μεταχείριση η οποία ήταν και δικαίωμά σου. Ήθε­λες ειδική μεταχείριση επειδή απλά το επιθυμούσες. Πολλοί άνθρωποι θα έλεγαν ότι το επάγγελμά σου είναι σημαντικό - αλλά όχι εσύ. Θέλεις να είσαι εσύ σημαντικός για το τίποτα!».

Ως απάντηση, ο γιατρός έδωσε μια εντυπωσιακή εξήγηση για το λόγο που δεν χρησιμοποίησε την κάρτα του γιατρού/νοσοκομείου: «Πάντα έλε­γα στον εαυτό μου ότι ποτέ δεν θα χρησιμοποιήσω το γεγονός ότι είμαι γιατρός με τέτοιον τρόπο». Δεν του έφερα αντίρρηση εκείνη τη στιγμή, αλ­λά κι αυτός δεν μου έφερε αντίρρηση όταν του είπα, «Αυτό δεν μου ακού- γεται και πολύ λογικό. Είναι μια εκλογίκευση, επειδή απλά θέλεις να νιώ­θεις ότι είσαι ιδιαίτερος (όχι ως γιατρός) και αξίζεις ιδιαίτερη μεταχείριση».

Αν δεν είστε κι εσείς εξωφρενικά ναρκισσιστής, οι πιθανότητες είναι ότι θα μπορέσετε ν' αντιμετωπίσετε την εχθρότητα που κρύβεται στον εγωκεντρισμό του άνδρα. Κι εφόσον τον προσεγγίσετε με κάποια ενσυ- ναίσθηση και ενδιαφέρον, θα μειωθεί ο θυμός σας και θα κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα ο κύκλος των αμοιβαίων αλληλοκατηγοριών, που τελικά είναι η κατάληξη μιας ναρκισσιστικής έκρηξης. Είναι σημαντικό όμως να είστε άμεσος και να έχετε σφρίγος με τον εγωκεντρικό άνδρα, επειδή, παραδόξως, θα είναι σαν να μιλάτε σε ήρωα - κι αυτό τον κάνει να αι­σθάνεται ωραία, δηλαδή, ότι "μπορεί ν' αντέξει".

Κάποτε, όταν ήμουν έφηβος και είχα απογοητευτεί με την αγάπη μου, ο πατέρας ενός φίλου μου που τύχαινε να είναι ψυχίατρος, με αντι­μετώπισε κάνοντας ένα προκλητικό σχόλιο χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης. Λέγοντάς του τον πόνο μου, εκείνος είπε ότι θα πρέπει να θρηνήσω με τον ίδιο τρόπο που κάποιος θρηνεί το θάνατο της γυναίκας του. Κι εγώ απάντησα λέγοντας ότι ο χαμός ενός πεθαμένου είναι κάτι πιο εύκολο να θρηνήσεις γιατί, τουλάχιστον, δεν νιώθεις απόρριψη. «Γιατί θα ήταν πιο εύκολο για σένα;», με προκάλεσε - και ένιωσα μεγαλύτερη ανακούφιση επειδή συνειδητοποίησα ότι αυτό που με πείραξε ήταν η απόρριψη που ένιωσα, κι όχι η απώλεια που βίωσα.
Γενικά, αν ο εγωκεντρικός άνδρας αντιδράσει θετικά στις προκλήσεις σας στο δεύτερο και τρίτο στάδιο -ακόμα κι αν είναι μια καθυστερημένη και απρόθυμη αντίδραση- υπάρχει ελπίδα. Τελικά, είναι στο χέρι του ν' αποπρογραμματίσει και να επαναπρογραμματίσει τον εαυτό του. Και οι περισσότεροι άνδρες θα το κάνουν αυτό - έτσι κι αλλιώς, όπως είδαμε, ο εγωκεντρικός άνδρας θέλει να αρέσει και είναι πρόθυμος να ευχαριστεί. Δυστυχώς, κάποιοι ναρκισσιστές, ακόμα κι όταν βιώνουν τον πόνο που δημιουργούν στους άλλους, δεν βρίσκουν μέσα τους την ικανότητα να νοιαστούν. Όμως και τότε μπορεί τελικά ν' αντιδράσουν, αλλά για διαφο­ρετικό λόγο. Αφού είναι επιρρεπείς στα συναισθήματα της ντροπής, στα­διακά θα συνειδητοποιήσουν, τουλάχιστον, ότι το να είναι κανείς ναρκισσιστής δεν είναι και τόσο υπέροχο.

Πηγή: http://www.boro.gr