Γιατί όταν είμαστε στεναχωρημένοι τρώμε γλυκά;

Η αύξηση του σωματικού βάρους - ανεξάρτητα από τις κατά καιρούς ισχύουσες κοινωνικές αντιλήψεις, οφείλεται κυρίως στην ποσότητα της προσλαμβανόμενης τροφής σε συνδυασμό με την ποιότητά της που είναι η ποσοστιαία συμμετοχή ουσιών διαφόρου θρεπτικής και θερμιδικής αξίας. Σε συγκριτικά λίγες περιπτώσεις η υπερβολική αύξηση του βάρους οφείλεται σε ορμονικές διαταραχές, ή σε σωματικές παθήσεις που είναι ανεξάρτητες από συναισθηματικούς και συμπεριφορικούς μηχανισμούς.

Η λήψη τροφής που τελείται για συναισθηματικούς λόγους είναι μια φυσιολογική διαδικασία. Οι άνθρωποι όλων των εποχών γιορτάζουν τρώγοντας και πίνοντας. Όταν συμβαίνει κάτι ευχάριστο ή κάτι δυσάρεστο έρχονται συνήθως οι φίλοι και οι συγγενείς φέρνοντας φαί, γλυκά, ή ποτά. Παραδοσιακά ακόμα και οι κηδείες καταλήγουν σε ένα φαγοπότι.

Αρκετές φορές όμως το άτομο διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να πειθαρχήσει στην λήψη της ποσότητας ή της ποιότητας της προσλαμβανόμενης τροφής του. Η «απειθαρχία» αυτού του είδους συνιστά μία συναισθηματική λήψη τροφής η οποία όταν είναι συχνή, ή όταν ο εγκέφαλος έχει συνηθίσει να την χρησιμοποιεί σαν την μοναδική για να διορθώνει συναισθηματικές καταστάσεις, εκτρέπει το άτομο το οποίο μοιραία καταλήγει στην αύξηση του σωματικού του βάρους και εν τέλει στην παχυσαρκία.

Πίσω από αυτή την «απειθαρχία» ή από την «μειωμένη θέληση επιβολής ορίων» πιθανά κρύβεται και κάτι που δεν το εξουσιάζει το άτομο και που οφείλεται στην χημεία ουσιών του εγκεφάλου που ονομάζονται νευρομεταβιβαστές.

Η γνώση και η κατανόηση του ρόλου αυτών των βιολογικών παραμέτρων και ουσιών που κρύβονται πίσω από την πρόσληψη τροφής είναι πιθανό να επηρεάσουν θετικά την συμπεριφορά του ατόμου στην λήψη της τροφής.

Στοιχεία της Φυσιολογίας και της Βιολογίας της λήψης τροφής

Κάθε δευτερόλεπτο συμβαίνουν στον εγκέφαλο περισσότερες από 100.000 χημικές αντιδράσεις. Η βάση είναι η επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων και βρίσκεται απαραίτητα πίσω από κάθε σκέψη, αίσθημα ή πράξη. Ο εγκέφαλος στέλνει τα μηνύματα στα διάφορα κύτταρα μέσω «ταχυδρόμων» που ονομάζονται «νευρομεταβιβαστές». Έχουν βρεθεί πολλοί νευρομεταβιβαστές οι οποίοι ρυθμίζουν τον τρόπο με τον οποίο αισθανόμαστε ή δρούμε κατά την διάρκεια της ημέρας. Μερικοί δημιουργούν μεγαλύτερη κινητικότητα και ετοιμότητα δράσης, ενώ άλλοι ευθύνονται για περισσότερο κατασταλτικές συμπεριφορές.

Αυτό που τρώμε - παρόλο που δεν είναι συνειδητό σε μας επηρεάζει την διαχείριση πολλών από αυτούς τους νευρομεταβιβαστές. Μερικοί από αυτούς τους νευρομεταβιβαστές ασκούν με την σειρά τους σημαντική επίδραση πάνω στην διάθεση, την όρεξη και την κατανάλωση της τροφής.

Βασικά, για τον υπέροχο «βιολογικό υπολογιστή» που είναι ο εγκέφαλος ισχύουν κάποιοι κανόνες.

1. Ο εγκέφαλος προσπαθεί πάντοτε να επιτύχει μία ισορροπία. Π.χ. όταν κανείς είναι ανήσυχος ή υφίσταται στρες ο εγκέφαλος αυτόματα (που σημαίνει ότι είναι προγραμματισμένος από την κατασκευής του) προσπαθεί να αυξήσει σε ορισμένες και ειδικές περιοχές την ποσότητα εκείνων των νευρομεταβιβαστών που αναμένεται ότι θα επιφέρουν την μεγαλύτερη ηρεμία. Οι τρόποι για την επίτευξη αυτής της ισορροπίας ποικίλλουν και εξαρτώνται από την προσωπικότητα του ατόμου ενώ εν μέρει υπόκεινται στην «μάθηση». Για μερικούς ανθρώπους αυτή η απελευθέρωση από το στρες επιτυγχάνεται μέσω οργής, ή συναισθηματικής εκτόνωσης ή άλλοτε μέσω κατανάλωσης αλκοόλ, τηλεθέασης, ασκήσεων ή επιτακτικής λήψης ανεξέλεγκτης ποσότητας ή ποιότητας τροφής.

2. Ο εγκέφαλος μαθαίνει γρήγορα τι του προσφέρει ικανοποίηση ή ισορροπία. Ο εγκέφαλος τείνει να εξοικονομεί ενέργεια και προτιμά γρήγορες και ανέξοδες λύσεις. Η θετική κατάληξη μιας συμπεριφοράς «μαθαίνεται» εύκολα που σημαίνει ότι ο εγκέφαλος εγκαθιστά την διάνοιξη και την εφόρου διατήρηση μιας διαβιβαστικής διόδου την οποία χρησιμοποιεί εφεξής αυτόματα σε παρόμοιες καταστάσεις. Δηλαδή ο εγκέφαλος τείνει πάντοτε στον πιο εύκολο και συνάμα γρήγορο τρόπο απόκτησης ηρεμίας και ευχαρίστησης. Σε κάποια άτομα ο αυτόματος αυτός τρόπος που έχει εγκατασταθεί είναι η λήψη τροφής που τις περισσότερες φορές είναι υπερβολική και άχρηστη από διατροφικής πλευράς διότι δεν εξυπηρετεί ως όφειλε διατροφικούς λόγους αλλά χρησιμοποιείται για την ανάκληση κάποιας συναισθηματικής ανισορροπίας.

3. Η αλλαγή ή αντικατάσταση του μαθημένου τρόπου απόκτησης ευχαρίστησης αποτελεί μία ενσυνείδητη πράξη που απαιτεί διαδικασίες οι οποίες αντιπαλεύουν τον αυτόματο τύπο που χρησιμοποιεί μέχρι τούδε ο εγκέφαλος και εξ αυτού συνιστά μία επίπονη διεργασία.

4. Η ικανοποίηση ή η κατάσταση που θα επέφερε ισορροπία στον εγκέφαλο ατόμων με προσωπικότητα που ενισχύει εθιστικές συμπεριφορές είναι πολύ δύσκολη εάν όχι αδύνατη.

Νευρομεταβιβαστές που εμπλέκονται στην λήψη τροφής

Η διερεύνηση των νευρομεταβιβαστικών μηχανισμών που διέπουν την όρεξη και την λήψη της τροφής είναι ακόμη ελλιπής αλλά υπάρχουν σοβαρές και σταθερές ενδείξεις για τον τρόπο συμμετοχής κάποιων νευρομεταβιβαστών. Σ’ αυτή την παρουσίαση θα αναφερθούν οι κυριότεροι από αυτούς

1. Σεροτονίνη

Εκτός από τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην κατάθλιψη (και στον οποίο δεν θα υπεισέλθουμε) φαίνεται ότι είναι και ο πιο σημαντικός νευρομεταβιβαστικός συντελεστής στην διευθέτηση της όρεξης. Η σεροτονίνη συντελεί στην επίτευξη ηρεμίας, ειρήνης και ικανοποίησης. Όταν κυκλοφορεί σε αρκετή ποσότητα τότε παρέχεται το αίσθημα της πληρότητας και μειώνεται η όρεξη.

Η προσφερόμενη δίαιτα με την έννοια της διατροφής επηρεάζει τα επίπεδα της σεροτονίνης (στο αίμα και στον εγκέφαλο). Οι υδατάνθρακες αυξάνουν στον εγκέφαλο τις συγκεντρώσεις του αμινικού οξέως «τρυπτοφάνη» που είναι η πρόδρομος ή παραγωγική ουσία της σεροτονίνης, έτσι δεν είναι καθόλου τυχαίο που όταν υπάρχει κακή διάθεση ο οργανισμός επιζητά κάτι γλυκό. Εδώ όμως βρίσκεται και η μεγάλη παγίδα. Ενώ προς στιγμή η κατανάλωση γλυκών ικανοποιεί την επίτευξη ηρεμίας και ευχαρίστησης η δεύτερη πράξη που ακολουθεί και που είναι η άμεση παραγωγή ινσουλίνης την ακυρώνει και δημιουργεί αντανακλαστική κατάθλιψη που προέρχεται από την απότομη μείωση των σακχάρων. Αυτή η διαδικασία που είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του φαύλου κύκλου μπορεί να οδηγήσει σε μια φρενίτιδα κατανάλωσης γλυκών προκειμένου να επιτευχθεί εκ νέου «υψηλό σάκχαρο» με αποτέλεσμα την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Επιπλέον η πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων τροφής καθώς και η κατανάλωση γλυκών προκαλεί με την σειρά της αναδρομική αύξηση του άγχους, της απώλειας ελέγχου στον εαυτό, την αύξηση ενοχών, και αμέσως μετά καταθλιπτική αντίδραση.

2. Ενδορφίνες

Οι ενδορφίνες είναι πολύ δυνατά ενδογενή οπιούχα που προκαλούν έντονη ικανοποίηση και μειώνουν τον πόνο. Έρευνες έδειξαν ότι ο συνδυασμός σάκχαρου/λίπους παράγει ενδορφίνη. Η σοκολάτα π.χ. εκτός από την ζάχαρη (υδατάνθρακας) περιέχει και «φαινυλεθυλαλαμίνη» μία ουσία που προκαλεί κατευθείαν την έκκριση ενδορφίνης. Έτσι τροφές πλούσιες σε σάκχαρα και λίπη (π.χ. σοκολάτα, παγωτά, κτλ.) αυξάνουν συγχρόνως τόσο την σεροτονίνη όσο και τις ενδορφίνες. Όταν λοιπόν είναι κανείς στενοχωρημένος, η κατανάλωση των παραπάνω ουσιών είναι ο πιο εύκολος και γρήγορος τρόπος επίτευξης «ευτυχίας» ή άρσης του στρες. Ας μην ξεχνάμε ότι όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ο εγκέφαλος έχει έντονη και εξαιρετική μνήμη στις ουσίες που έχουν προκαλέσει «θετικά» αποτελέσματα και ακολουθεί αμέσως τυφλά και αντανακλαστικά το ευκολότερο βατό μονοπάτι για να επιτύχει στον σκοπό του.

3. Ντοπαμίνη

Αυτός ο νευρομεταβιβαστής αυξάνει την εγρήγορση και κατά μερικούς ερευνητές προκαλείται από τροφές πλούσιες σε λευκώματα όπως κρέας, ψάρια και τυριά. Αυτές οι τροφές όμως μειώνουν τα επίπεδα σεροτονίνης, ανταγωνίζοντας κατ αυτόν τον τρόπο και τις ιδιότητές της στην παροχή ικανοποίησης.

Φυσιολογία της καθημερινής ζωής

Καθημερινά διάφοροι παράγοντες προσωπικοί, επαγγελματικοί, βιολογικοί ή και κοινωνικοί αλλάζουν ή μετατοπίζουν τις ισορροπίες των νευρομεταβιβαστών στον εγκέφαλο. Αρκετοί από αυτούς επηρεάζουν αυτόματα και κατ’ ανάγκη την πρόσληψη τροφής. Τις περισσότερες φορές το άτομο δεν αντιλαμβάνεται τις διακυμάνσεις όλων αυτών των συντελεστών. Ο εγκέφαλος όμως ο οποίος τείνει να επιφέρει ανά πάσα στιγμή ηρεμία και ισορροπία χρησιμοποιεί αυτόματα τους «μαθημένους τρόπους» για να την επιτύχει.

Καταστάσεις που επιφέρουν «ψυχική ανισορροπία»

Το στρες, ο φόβος , ο θυμός και το άγχος προκαλούν αύξηση του νευροπεπτιδίου Υ το οποίο αυξάνει την κατανάλωση των υδατανθράκων. Το στρες συνδυάζεται επίσης με μειωμένα επίπεδα σεροτονίνης τα οποία και αυξάνουν την τάση κατανάλωσης υδατανθράκων.

Η ελαφρά καθημερινή «κατάθλιψη» μειώνει τα επίπεδα σεροτονίνης προκαλώντας και αυτή με την σειρά της την παραπάνω αντίδραση.

Η μειωμένη «αυτοεκτίμηση» καθώς και «ενοχές» συνδέονται επίσης με μειωμένα επίπεδα σεροτονίνης.

Άλλοι ενδογενείς παράγοντες που δεν συνδέονται με την διάθεση

Η μείωση των οιστρογόνων και η αύξηση της προγεστερόνης λίγο πριν την έναρξη της εμμήνου ρύσης μειώνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης.

Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (Seasonal Affective Disorder ή SAD) συνδέεται με την μειωμένη ποσότητα των προσλαμβανομένων φωτονίων κατά την διάρκεια της ημέρας. Η μειωμένη έκθεση στο φως της ημέρας, ή διαταραγμένη πρόσληψη των φωτονίων από τον αμφιβληστροειδή μειώνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης προκαλώντας σημαντική αύξηση της όρεξης για πρόσληψη υδατανθράκων γεγονός που μεταξύ άλλων χαρακτηρίζει και την πάθηση.

Δίαιτες με υπερβολική κατανάλωση πρωτεϊνών έχουν το ίδιο αποτέλεσμα λόγω πρόκλησης της ντοπαμίνης και αντίστοιχης μείωσης της σεροτονίνης.

Τώρα που ξέρουμε τον μηχανισμό τι μπορούμε να κάνουμε;

Το άγχος, το στρες, ο θυμός, η δυσαρέσκεια, είναι καθημερινά και αναπόφευκτα συναισθήματα και αναπτύσσονται από σωρεία καταστάσεων της προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Όταν λοιπόν ο εγκέφαλός μας στην προσπάθειά του να ακυρώσει την ανισορροπία από την μείωση της σεροτονίνης φωνάζει «Φάε, Φάε, ….. θέλω να ηρεμήσω», τότε πρέπει αντί να του ενισχύσουμε αυτή την εσφαλμένη διαδρομή που έχει εγκατασταθεί, να την τροποποιήσουμε παρέχοντας άλλους τρόπους αύξησης των ουσιών που προκαλούν ικανοποίηση. Βέβαια, μόνη η γνώση δεν είναι ικανή για να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα. Θα πρέπει καθένας από μας να βρει αυτό που του ταιριάζει και που θα προκαλέσει το αίσθημα της ηρεμίας και της ευχαρίστησης στον εγκέφαλό του.

Γενικά ισχύει ότι οτιδήποτε μας προσφέρει ευχαρίστηση, έμπνευση, ή την εντύπωση ότι αισθανόμαστε καλά χωρίς να βλάπτεται η υγεία μας πρέπει να το ασκούμε όταν έρχεται η επιθυμία για περισσότερο φαγητό. Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι που είναι απλές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το άτομο άμεσα και χωρίς ειδικούς χειρισμούς και που μπορούν να αποτρέψουν την άλογη λήψη τροφής. Ενδεικτικά θα μπορούσαν ν’ αναφερθούν οι ακόλουθες.

• Η άσκηση (αυξάνει τις ενδορφίνες και καταπολεμά το στρες)

• Το μασάζ (καταπολεμά το άγχος, την κατάθλιψη και τις απλές διαταραχές του ύπνου)

• Το διάβασμα

• Ο διαλογισμός

• Η ευχάριστη και δημιουργική φαντασίωση

• Η χαλαρωτική μουσική (μειώνει την έκκριση κορτιζόλης η οποία αυξάνει το στρες και την τάση για κατανάλωση υδατανθράκων)

• Το χαλαρωτικό μπάνιο με αιθέρια έλαια

• Ο αερισμός των πιεστικών συναισθημάτων (ομιλία με φίλους ή άτομα κατάλληλα για την περίσταση)

• Η κοινωνικότητα (αυτή όμως που δεν θα ευνοούσε την κατανάλωση τροφής και αλκοόλ)

• Η προσευχή (όταν το άτομο έχει αυτή την τάση)

• Η εξάσκηση

Πηγή: http://www.boro.gr