Κατάθλιψη: Ο πλήρης οδηγός για να την ξεπεράσεις

Υπάρχουν πολλά είδη ψυχολογικών θεραπειών, ανάμεσά τους η γνωσιακή-συμπεριφορική, η διαπροσωπική και η ψυχοδυναμική, που παρέχουν αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Ψυχοθεραπεία είναι μορφή θεραπείας των ψυχικών διαταραχών στην οποία ένα εκπαιδευμένο άτομο εγκαθιστά μια συμφωνία συνεργασίας με τον ασθενή και μέσα από μια καθορισμένη θεραπευτική επικοινωνία – λεκτική και μη λεκτική – επιχειρεί να ανακουφίσει την ψυχική διαταραχή, να αντιστρέψει ή να μεταβάλει τη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά και να ενθαρρύνει την πρόοδο και την ανάπτυξη της προσωπικότητας (Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press).

Σε γενικές γραμμές λοιπόν, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο που υποφέρει από κατάθλιψη:

• Να αναγνωρίσει τα προβλήματα στη ζωή του που συνέβαλλαν στη κατάθλιψή του και να το βοηθήσει να κατανοήσει ποια θέματα αυτών των προβλημάτων μπορεί να επιλύσει ή να βελτιώσει. Να αναθεωρήσει επιλογές για το μέλλον και να θέσει ρεαλιστικούς στόχους που θα το βοηθήσουν να βελτιώσει τη ψυχική και συναισθηματική του υγεία. Να το βοηθήσει να εντοπίσει πως αντιμετώπισε αποτελεσματικά παρόμοια συναισθήματα, αν είχε στο παρελθόν.

• Να ανιχνεύσει αρνητικές ή διαστρεβλωμένες σκέψεις που συμβάλλουν σε συναισθήματα απελπισίας και ανημπόριας που συνοδεύουν την κατάθλιψη. Να το βοηθήσει να αποκτήσει μια πιο θετική στάση στη ζωή.

• Να διερευνήσει άλλες παγιωμένες σκέψεις και συμπεριφορές που προκαλούν προβλήματα και συμβάλλουν στη διαταραχή της διάθεσης. Για παράδειγμα, να καταλάβει και να βελτιώσει τους τρόπους επικοινωνίας του με άλλους ανθρώπους, οι οποίοι ενδέχεται να συμβάλλουν στην κατάθλιψή του.

• Να το βοηθήσει να αποκτήσει ξανά την αίσθηση ελέγχου και ευχαρίστησης στη ζωή του. Να το βοηθήσει να διακρίνει υγιείς επιλογές και σταδιακά να υιοθετήσει ξανά απολαυστικές και ολοκληρωμένες δραστηριότητες στη ζωή του.

Ένα επεισόδιο κατάθλιψης αυξάνει την πιθανότητα ενός ακόμα επεισοδίου. Η ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την πιθανότητα να συμβούν κι άλλα επεισόδια ή την έντασή τους. Μέσω της θεραπείας, το άτομο μπορεί να αποκτήσει ικανότητες που θα το βοηθήσουν να αποφύγει ένα ακόμα καταθλιπτικό επεισόδιο.

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι αποτελεσματικά για τη μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε μερικά άτομα, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις σοβαρής κατάθλιψης. Αποτελεσματικότερος μπορεί να είναι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας. Ο χειρισμός των ανεπιθύμητων ενεργειών είναι σημαντικός και γι' αυτό χρειάζεται τακτικός έλεγχος από τον ψυχίατρο που προτείνει τη συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή. Μερικά άτομα προτιμούν τη ψυχοθεραπεία από τη χρήση φαρμάκων, κυρίως αν η κατάθλιψή τους δεν είναι σοβαρή. Με μία πλήρη κλινική εκτίμηση ο ειδικός θα προτείνει μια αποτελεσματική θεραπεία. Περισσότερα για την φαρμακευτική αγωγή των καταθλιπτικών διαταραχών εδώ.

Η κατάθλιψη μπορεί να βλάψει σοβαρά την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί στην καθημερινή του ζωή. Η πρόγνωση όμως για το άτομο που αναζητά επαγγελματική βοήθεια είναι πολύ καλή. Δουλεύοντας με τους θεραπευτές του μπορεί να αποκτήσει ξανά τον έλεγχο της ζωής του.

Ας περιγράψουμε ξεχωριστά κάποια είδη ψυχοθεραπείας που έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικά για την κατάθλιψη, καθώς και το θεωρητικό τους υπόβαθρο.

Ψυχανάλυση

Η ψυχανάλυση είναι μια προσέγγιση ψυχολογικών διαταραχών και ψυχολογικής θεραπείας που αναπτύχθηκε αρχικά από τον Sigmund Freud στις αρχές του 20ου αιώνα. Το κύριο σημείο της θεωρίας της ψυχανάλυσης είναι η υπόθεση πως η περισσότερη νοητική δραστηριότητα είναι υποσυνείδητη και συνεπώς το να καταλάβεις τους ανθρώπους προϋποθέτει να ερμηνεύσεις το υποσυνείδητο νόημα που κρύβει η συμπεριφορά που εκδηλώνουν. Η ψυχανάλυση (ή απλά ανάλυση) εστιάζει στην επιρροή που έχουν υποσυνείδητες δυνάμεις όπως απωθημένα ένστικτα, εσωτερικές συγκρούσεις και παιδικά τραύματα, στην ψυχική ζωή και προσαρμογή του ατόμου. Πρόκειται για μια μορφή θεραπείας που προσπαθεί να περιορίσει τις ψυχονευρώσεις προκαλώντας βασικές αλλαγές στην προσωπικότητα.

Σύμφωνα με το ψυχαναλυτικό μοντέλο, η κατάθλιψη αντιπροσωπεύει το πένθος που δεν έχει επιλυθεί, το οποίο αποδίδεται σε βιώματα της παιδικής ηλικίας που αποτρέπουν την επιτυχή διεργασία του πένθους.

Υπάρχει ο ασθενής που η απώλειά του προκαλείται από υποταγή σε κάποια σημαντική μορφή της παιδικής του ηλικίας (γονείς, αδέρφια), και ο ασθενής που η απώλειά του αφορά έναν κυρίαρχο στόχο. Η ψυχαναλυτική θεραπεία της κατάθλιψης για τον πρώτο τύπο ασθενούς είναι πιο ενεργητική και υπάρχει περίπτωση στη διαδικασία της θεραπείας ο ασθενής να μεταφέρει έντονα συναισθήματα και ασυνείδητες επιθυμίες που απευθύνονταν σε σημαντικά πρόσωπα της παιδικής του ζωής στον θεραπευτή καθώς είναι ένα πρόσωπο με εξουσία (μεταβίβαση).

Η ψυχοθεραπεία για τον δεύτερο τύπο κατάθλιψης γίνεται μέσα από τις ερμηνείες του νοήματος του στόχου. Η εστίαση στην μεταβίβαση (μεταφορά του καταπιεσμένου παρελθόντος στη σχέση με τον θεραπευτή) βοηθά τον ασθενή να ξεχωρίσει τι είναι πραγματικό στη θεραπευτική σχέση και τι αποτελεί επιρροή από πρώιμες εμπειρίες. Η ανάλυση της μεταβίβασης μπορεί να αυξήσει τη ενδοσκόπηση σχετικά με εσωτερικές συγκρούσεις και προβληματικές σχέσεις, που με τη σειρά τους οδηγούν σε καλύτερη προσαρμοστική και διαπροσωπική λειτουργία.

Ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία προέρχεται από την ψυχαναλυτική παράδοση που θεωρεί ότι τα άτομα αντιδρούν σε υποσυνείδητες δυνάμεις, ενώ ταυτόχρονα εστιάζει στις διαδικασίες αλλαγής και ανάπτυξης και δίνει προτεραιότητα στην κατανόηση του εαυτού και του ασυνείδητου.

Το πρωταρχικό μέλημα στην (βραχεία) ψυχοδυναμική θεραπεία είναι η ενίσχυση της κατανόησης του ασθενούς σχετικά με τις επαναλαμβανόμενες ασυνείδητες συγκρούσεις (ενδοψυχικές και διαπροσωπικές). Βασική άποψη της ψυχοδυναμικής θεραπείας είναι ότι οι παιδικές εμπειρίες του ασθενούς, οι πρώιμες ανεπίλυτες συγκρούσεις και οι σχέσεις του παρελθόντος επηρεάζουν την τωρινή κατάσταση του ατόμου. Στη θεραπεία, ο θεραπευτής συγκεντρώνεται στα προηγούμενα βιώματα του ασθενούς, στα ασυνείδητα κίνητρα και στις συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας, καθώς και στο αντίκτυπο που έχουν αυτά στην τωρινή λειτουργία του ατόμου. Στη θεραπεία αυτή, οι θεραπευτές εξερευνούν τις επιθυμίες των ασθενών, τα όνειρά τους και τις φαντασιώσεις τους. Οι χρονικοί περιορισμοί και οι εστιακές εξερευνήσεις της ζωής του ατόμου και των συναισθημάτων του ξεχωρίζουν τη ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία από την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία.

Γνωσιακή ψυχοθεραπεία

Γνωσιακή ονομάζεται κάθε θεραπευτική προσέγγιση που στοχεύει στη βελτίωση του ατόμου μέσω παρέμβασης στις γνωστικές διεργασίες. Βασίζεται στην αρχή ότι τα συναισθηματικά προβλήματα είναι αποτέλεσμα λανθασμένου τρόπου σκέψης και διαστρεβλωμένων στάσεων απέναντι στον εαυτό και στους άλλους (Χουντουμάδη, A. & Πατεράκη, Λ. (2008). Λεξικό ψυχολογίας. Αθήνα: Τόπος).

Η κεντρική ιδέα είναι ότι η εμπειρία φιλτράρεται μέσα από γνωστικές ερμηνείες γεγονότων που με τη σειρά τους προκαλούν συναισθηματικές αντιδράσεις. Διαταραγμένες συναισθηματικές συνθήκες είναι αποτέλεσμα διαστρεβλωμένων ερμηνειών διαφόρων καταστάσεων της ζωής.

Ο γνωσιακός θεραπευτής δεν ενδιαφέρεται πολύ για το οικογενειακό ιστορικό του ατόμου ή για τις ερμηνείες των γεγονότων του παρελθόντος. Συνεπώς, οι πληροφορίες στις οποίες εστιάζει είναι περισσότερο αντικειμενικές, όπως το χρονικό των συμπτωμάτων και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έχουν επιδεινωθεί αυτά τα συμπτώματα. Αντί να εξετάζει τα πρώιμα τραύματα του πελάτη, υιοθετεί έναν πιο ενεργητικό ρόλο στο να αλλάξει τις συμπεριφορές του ατόμου. Έτσι, τα συγκεκριμένα παράπονα του πελάτη δεν θεωρούνται επιφανειακά ή αμυντικά αλλά συνήθως, ως μέρος του πραγματικού προβλήματος, αντιμετωπίζονται άμεσα. Συνολικά, η αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών ενσωματώνονται σε ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πακέτο το οποίο το άτομο θα μπορεί να εφαρμόσει και σε άλλες καταστάσεις.

Ο Aaron Beck που ανέπτυξε τη γνωσιακή θεωρία και θεραπεία της κατάθλιψης (1976) υπέθεσε πως τα καταθλιπτικά συμπτώματα εμφανίζονται όταν τα δυσλειτουργικά σχήματα ενός ευάλωτου ατόμου ενεργοποιούνται από εξωτερικούς παράγοντες όπως δυσάρεστα γεγονότα της ζωής. Σχήματα εννοούμε τις βαθιά ριζωμένες γνωστικές δομές οι οποίες βοηθούν το άτομο να ερμηνεύσει τις εμπειρίες του με έναν κατανοητό τρόπο. Η βάση για την καταθλιπτική συμπτωματολογία είναι τα αρνητικά διαστρεβλωμένα «γνωστικά (νοητικά) σχήματα».

Τα καταθλιπτικά άτομα υποφέρουν από εσφαλμένες υποθέσεις στον τρόπο που σκέφτονται σαν να περνάνε τις πληροφορίες μέσα από ένα αρνητικό φίλτρο. Οι αρνητικές ερμηνείες ενός ατόμου συγκεκριμένων καταστάσεων ονομάζονται αυτόματες σκέψεις, επειδή είναι τόσο παγιωμένες που το άτομο σχεδόν δεν τις γνωρίζει - συνειδητοποιεί. Η γνωστική θεραπεία της κατάθλιψης στοχεύει στην αναγνώριση των αρνητικών αυτόματων σκέψεων και την ανάπτυξη εναλλακτικών, πιο λογικών και ρεαλιστικών σκέψεων. Καθώς όλο και περισσότερες αυτόματες σκέψεις εντοπίζονται, βγαίνουν στην επιφάνεια μοτίβα που αποκαλύπτουν υποβόσκουσες πεποιθήσεις και πυρηνικές (κύριες) απόψεις, όπως για παράδειγμα: «δεν καταφέρνω ποτέ να δημιουργήσω φιλίες». Η διόρθωση των αρνητικών νοητικών σχημάτων έχει συνέπεια την βελτίωση της ψυχικής υγείας του ατόμου.

Η γνωσιακή προσέγγιση χαρακτηρίζεται τόσο από συμπεριφορικές τεχνικές που έχουν σαν στόχο τη διόρθωση των συνεπειών του αρνητικού τρόπου σκέψης στην καθημερινή ζωή με συγκεκριμένες ασκήσεις, όσο και από γνωστικές τεχνικές όπως γνωστικές ανακατασκευές, που βοηθούν το άτομο να αναγνωρίσει και να διορθώσει τα δυσλειτουργικά του γνωστικά σχήματα. Γι' αυτό η γνωστική θεραπεία ονομάζεται συχνά και γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία.

Γνωσιακή – συμπεριφορική (ή συμπεριφοριστική) θεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που βασίζεται στη θεραπεία της συμπεριφοράς, αλλά επεκτείνει την προσπάθεια τροποποίησης της συμπεριφοράς και επαναμάθησης και στις γνωστικές διεργασίες. Αποσκοπεί στην επανεξέταση και αναδιάρθρωση των λανθασμένων πεποιθήσεων και πλαισίων αναφοράς (Χουντουμάδη, A. & Πατεράκη, Λ. (2008). Λεξικό ψυχολογίας. Αθήνα: Τόπος).

Στη γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία ο ειδικός εστιάζει στον αντίκτυπο που έχουν οι δυσλειτουργικές σκέψεις του ασθενούς στην τωρινή του συμπεριφορά καθώς και στην μελλοντική του λειτουργία. Η γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία στοχεύει να αξιολογήσει, να προκαλέσει και να αλλάξει τον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης του ατόμου (γνωστικές ανακατασκευές). Σε αυτή τη μορφή θεραπείας, ο θεραπευτής δίνει μεγαλύτερη έμφαση σε ασκήσεις για το σπίτι και δραστηριότητες εκτός συνεδρίας.

Η στάση του θεραπευτή είναι ενεργητική όσο αφορά τις θεραπευτικές παρεμβάσεις και τα θέματα συζήτησης, ενώ χρησιμοποιεί μια ψυχοεκπαιδευτική προσέγγιση και διδάσκει τον ασθενή καινούριες μεθόδους αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων. Εκτός από τις γνωστικές ανακατασκευές, η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων και η τεχνική χαλάρωσης έχουν πρωταρχική θέση στη θεραπεία.

Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία (interpersonal psychotherapy – IPT)

Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που αναπτύχθηκε από τον Harry Stack Sullivan και εστιάζεται στην επικοινωνία και στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις σε συνδυασμό με τον αντίκτυπο του περιβάλλοντος. Οι διαπροσωπικές σχέσεις θεωρούνται η πλέον ουσιαστική πτυχή της προσωπικότητας και η βασική πηγή συναισθηματικής ασφάλειας ή ανασφάλειας (Χουντουμάδη, A. & Πατεράκη, Λ. (2008). Λεξικό ψυχολογίας. Αθήνα: Τόπος).

Η θεραπεία βασίζεται στην ιδέα ότι κοινωνικές και διαπροσωπικές διεργασίες σχετίζονται με την κατάθλιψη. Προβληματικοί τομείς που σχετίζονται με τη διαταραχή είναι το πένθος μετά από μια απώλεια (θάνατο), διαμάχες με άλλα άτομα με αποτέλεσμα επαναδιαπραγμάτευση, διάλυση ή αδιέξοδο, αλλαγές ρόλων (μεταβατικές καταστάσεις όπως διαζύγιο, μετακόμιση, σύνταξη) και διαπροσωπικές αδυναμίες, όπως έλλειψη δεξιοτήτων επικοινωνίας.

Ένας από τους στόχους αυτής της βραχείας και καλά δομημένης ψυχοθεραπείας είναι η διερεύνηση του συνδέσμου μεταξύ του διαπροσωπικού προβλήματος και της αλλαγής των συμπτωμάτων.

Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία

Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία είναι μία δυναμική θεραπευτική προσέγγιση, η οποία εστιάζει την προσοχή της σε αγωνίες που έχουν τις ρίζες τους στην καρδιά της ύπαρξης. Το υπαρξιακό μοντέλο υποστηρίζει ότι οι εσωτερικές μας συγκρούσεις δεν προέρχονται μόνο από την πάλη μας με καταπιεσμένα ένστικτα, με εσωτερικευμένους σημαντικούς ενηλίκες ή με τραυματικά βιώματα, αλλά και από την αναμέτρησή μας με τα δεδομένα της ύπαρξης.

Όλοι μας αντιμετωπίζουμε την προοπτική των γηρατειών και της παρακμής, ή τη μοναξιά. Το άτομο μπορεί να φτάσει σε απόγνωση ως αποτέλεσμα της αναμέτρησής του με σκληρά δεδομένα της ανθρώπινης μοίρας, όπως το θάνατο, την απομόνωση, το νόημα της ζωής, ακόμα και την ελευθερία.

Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία παρέχει ενδοσκόπηση στους αμυντικούς μηχανισμούς του ατόμου απέναντι στο άγχος του θανάτου ή σε άλλες απειλές της ανθρώπινης ύπαρξης και της μοναδικότητάς του.

Ομαδική ψυχοθεραπεία

Επειδή συμπεριφορικά η κατάθλιψη σχετίζεται με κοινωνική απομόνωση, η ομαδική ψυχοθεραπεία βοηθάει στη βελτίωση των διαπροσωπικών δεξιοτήτων και μειώνει την αποξένωση των ατόμων. Παρέχει σημαντική υποστήριξη ενώ παράλληλα εξοικονομεί χρόνο και χρήματα.

Συνθετική ψυχοθεραπεία

Συγκεντρώνει θεωρίες από πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και κάνει χρήση ποικίλων θεραπευτικών τεχνικών. Στοιχεία από σωματικές, ψυχοδυναμικές, υπαρξιακές και συμπεριφορικές θεραπείες μπορεί να χρησιμοποιηθούν. Ο θεραπευτής συνδυάζει στοιχεία και τεχνικές από διαφορετικές σχολές με τρόπο τέτοιο που θα παρέχουν την καλύτερη εξήγηση για την αιτιολογία μιας συγκεκριμένης παθολογίας και την πιο αποτελεσματική θεραπεία για το συγκεκριμένο άτομο. Αρχικά εστιάζει στο αρχικό αίτημα του πελάτη και σε τρόπους με τους οποίους θα ελέγξει αυτά τα προβλήματα. Με το που θα τεθούν τα επείγοντα θέματα, η θεραπεία μπορεί να εισχωρήσει στα υποβόσκοντα αίτια. Το παρελθόν του πελάτη εξετάζεται ώστε να βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει σημαντικά γεγονότα που μπορεί να διαμόρφωσαν τη ζωή του. Οι τρόποι με τους οποίους αυτά τα γεγονότα μπορεί να συνέβαλλαν στα τωρινά προβλήματα του πελάτη συζητούνται στην ατομική ή ομαδική θεραπεία. Τελικά ο θεραπευτής και ο πελάτης συζητούν με ποιο τρόπο οι νέες ενδοσκοπήσεις θα βοηθήσουν τον δεύτερο μακροπρόθεσμα να είναι λειτουργικός κι ευέλικτος.

Η οικογένεια και οι φίλοι

Η συμμετοχή και η στήριξη της οικογένειας και των φίλων μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βοήθεια του ατόμου που υποφέρει από κατάθλιψη. Μπορούν να το ενθαρρύνουν να παραμείνει στη θεραπεία και να εξασκεί τις τεχνικές και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων που μαθαίνει στη ψυχοθεραπεία.

Η συμβίωση με ένα καταθλιπτικό άτομο μπορεί να είναι πολύ δύσκολη και στρεσογόνα για την οικογένεια και τους φίλους. Ο πόνος που νιώθουν όταν βλέπουν το αγαπημένο τους πρόσωπο να υποφέρει από κατάθλιψη, μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα απελπισίας και απώλειας. Η οικογενειακή ή η θεραπεία γάμου μπορεί να είναι αποτελεσματικές στο να φέρουν μαζί όλα τα άτομα που επηρεάζονται από τη κατάθλιψη και να τους βοηθήσει να μάθουν πώς να αλληλεπιδρούν πιο λειτουργικά. Επίσης τα άτομα που δεν έχουν βιώσει ποτέ τους κατάθλιψη έχουν την ευκαιρία να μάθουν περισσότερα για τη διαταραχή και να βρουν εποικοδομητικούς τρόπους να στηρίξουν το δικό τους άνθρωπο που πάσχει από κατάθλιψη.

Πηγή: http://www.boro.gr