Αν είναι να μείνει κάτι από την κρίση...

Στον απόηχο των δύο προηγούμενων άρθρων μου με τίτλο "Είναι αυτό Καπιταλισμός;" (Ι και ΙΙ), το σημερινό κείμενο υποδεικνύει ένα τετράπτυχο για την Ανάπτυξη. Μια ανάπτυξη ελληνοκεντρική, με σχέδιο, διάρκεια και ταυτότητα, η οποία δεν θα βασίζεται στην "καλοσύνη των ξένων" και τις παρακαλετές επενδύσεις τους. Μια ανάπτυξη που συγχρόνως θα αναλύει και θα απαντά στα ερωτήματα: Ποιοί είμαστε, τι κάναμε λάθος, τι πρέπει να αλλάξουμε, πως συνεχίζουμε;

Τα τέσσερα στοιχεία μιας τέτοιας ανάπτυξης: Εντιμότητα, Καινοτομία, Αλληλεγγύη, Μεταρρυθμίσεις.

Πιστεύω, λοιπόν, ότι το πρώτο που απαιτείται είναι η Εντιμότητα. Η επιστροφή στο, ούτω καλούμενο, Ενάρετο Εμπόριο.

Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα για την καλλιέργεια, στους κόλπους των οργανισμών και εταιρειών και ιδιαίτερα στην διοικητική κορυφή τους, μίας εκτάκτου προτεραιότητας, βασικής ιδιότητας -όχι επιδεξιότητας- που όλα δείχνουν ότι θα πάρει τη θέση της μητέρας αρετής, που πρέπει να χαρακτηρίζει τους ηγέτες, επιχειρηματίες και μάνατζερ του καιρού μας.

Η ιδιότητα έχει όνομα και περιεχόμενο. Το περιεχόμενο της: αναγνώριση και κατανόηση της φύσης του κύριου επιχειρηματικού αντικειμένου και η αφοσίωση σ΄ αυτό, κατανόηση σε βάθος της ποικιλίας των κινδύνων της εταιρείας, δημιουργία εταιρικής κουλτούρας λογιστικής διαφάνειας, δίκαιη κατανομή του διοικητικού ενδιαφέροντος μεταξύ των μετόχων, των πελατών και των εργαζομένων. Το όνομα τής ιδιότητας; Διαλέγετε:
Διανοητική Εντιμότητα, Ηθική Νοημοσύνη, Ηθική Ευφυΐα.

Ο Ανταμ Σμιθ δεν αποθέωσε μόνο το ατομικό συμφέρον, αλλά έγραψε και τη "Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων". Μια θεωρία που υποστηρίζει ότι χωρίς την ηθική εμπιστοσύνη στα συμφωνημένα, την αμοιβαιότητα στη συμπεριφορά, τη φροντίδα για την επιβίωση του συστήματος ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να δουλέψει. Η αγορά είναι αποτελεσματική, όχι παρά την ύπαρξη της ηθικής, αλλά ακριβώς χάρη σ΄ αυτήν.

Τελικό ζητούμενο, ένας νέος "επιχειρηματικός πολιτισμός", που θα στηρίζεται στην παραδοχή: Αν η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος είναι ζωτικό στοιχείο της ελεύθερης οικονομίας, η αλόγιστη απληστία μπορεί να είναι η καταστροφή της.

Μετά την εντιμότητα, προέχει η αναζήτηση της Καινοτομίας η οποία, ευτυχώς για μας, δεν είναι αυτό που θα λέγαμε εντάσεως κεφαλαίου. Το αντίθετο.

Το Κεφάλαιο έπαψε, πλέον, να συνιστά, ανταγωνιστικό πλεονέκτημα πρώτης τάξεως. Γενικότερα, οι γνωστοί συντελεστές παραγωγής: Εργασία, Γη, Κεφάλαιο, που για δεκαετίες διδάσκονταν στις οικονομικές σχολές απανταχού και αποτελούσαν το δόγμα των κλασικών οικονομολόγων δεν έχουν πια στις μέρες μας τη σημασία που συνηθίσαμε να τους αποδίδουμε.

Απόδειξη, ότι η αξία των εταιρειών αποτιμάται πλέον με βάση όχι τα εμπράγματα, αλλά τα άυλα περιουσιακά τους στοιχεία. Ενδεικτικά, η αξία των εταιρειών των προηγμένων χωρών, των εισηγμένων στο χρηματιστήριο για να συνεννοούμαστε, προέρχεται σήμερα, κατά 85% από άυλα στοιχεία. Το αντίστοιχο ποσοστό για το 1975 ήταν 15%. Έχουμε δηλαδή μια πλήρη μετάβαση από τα εργατικά χέρια στα εργατικά μυαλά.

Θα έλεγε κανείς, ότι ακόμα και όπου υπάρχει επάρκεια ορισμένων από τους παλιούς συντελεστές παραγωγής, αυτή είναι υποδεέστερης αξίας από την αποτελεσματικότητα με την οποία τους χρησιμοποιούμε, τους αναβαθμίζουμε και τέλος τους θέτουμε στη διάθεση της παραγωγής.

Όλοι πλέον συμφωνούν πως η ανταγωνιστικότητα των εθνών εξαρτάται από την ικανότητα των εθνικών επιχειρήσεων και των ανθρώπων τους να καινοτομούν και να αναβαθμίζουν συνεχώς το ανταγωνιστικό τους στίγμα.

Το όνομα αυτής της ανταγωνιστικότητας; Με δυο λέξεις: Διανοητικό Κεφάλαιο. Με μία: Καινοτομία.

Το τρίτο σημείο που θα σταθώ, αρκούντως ελληνοκεντρικό αυτό, είναι η καλλιέργεια και ανάπτυξη στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας ενός κεφαλαίου άλλης μορφής. Το Κοινωνικό Κεφάλαιο.

Ως κοινωνικό κεφάλαιο, κατά τον απλούστερο ορισμό, ορίζονται: οι ανεπίσημοι κανόνες και αξίες που προάγουν την κοινωνική συνεργασία και δημιουργούν εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων.

Η πρώτη δεκαετία του αιώνα βρήκε τους Έλληνες αμήχανους, βαρύθυμους, τρομαγμένους.

Η οικονομική κρίση εξελίσσεται καταφανώς σε κοινωνική και εθνική, με βασικό θύμα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Γι΄ αυτό, η αντιμετώπισή της δεν μπορεί να γίνει με όρους οικονομικούς, αλλά κυρίως με όρους ανθρώπινους και κοινωνικούς.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο που έχει τη δυνατότητα της απεξάρτησης και ελευθερίας από το ένστικτο και την ιδιοτέλεια. Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να υπερβαίνει τις επιταγές της φύσης και της χρείας για χάρη της σχέσης, της κοινότητας, της πόλης. Κύρια όπλα του γι΄ αυτό; Η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, η συνύπαρξη, η ανοχή, η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Βασική προϋπόθεση; Η αμοιβαιότητα: "Αυτό που κανείς δεν χάρηκε, δύσκολα μπορεί να το χαρίσει σε άλλον".

Ήδη, θα έχετε αναγνωρίσει στα παραπάνω τα συστατικά στοιχεία ενός κεφαλαίου άλλου τύπου. Ένα κεφάλαιο αδαπάνητο, ένα κεφάλαιο αλληλόχρεου μορφής, απεριορίστου ύψους-πλαφόν, αενάως κυλιομένης διαθεσιμότητας και μηδενικού επιτοκίου. Ένα αμοιβαίο κεφάλαιο, που διαχέεται μέσα από την ενεργό και αφιλοκερδή συναναστροφή των ανθρώπων, με τη μορφή ποικίλων και μύχιων ατομικών συνεισφορών γνώσης, καλοσύνης, συνεργασίας και γενναιοδωρίας. Στοιχείων, που μέσα από την κατάφαση της αλληλο-ανταπόκρισης, θα επιστρέψουν στον εισφέροντα-αποστολέα, με το παραπάνω.

Το ελάχιστο ζητούμενο, εν προκειμένω; Η ευγενική συμπεριφορά, η έκφραση καλών τρόπων και η άσκηση ενός μίνιμουμ φιλαλληλίας και φροντίδας για τη δημόσια σφαίρα, που συγκροτείται από τη δράση όλων μας. Το μέγιστο; Μια υπέρτερη μορφή ευγένειας, που ξεπερνά την απλή ανεκτικότητα και που εκδηλώνεται με την ανάπτυξη σχέσεων κοινωνίας και αμοιβαιότητας στην εξυπηρέτηση αναγκών, τουλάχιστον στο πλαίσιο της επαγγελματικής ευσυνειδησίας του καθενός.

Αυτό θα μας βοηθήσει να μεταβούμε σε μια σύμμετρη αλληλοδιείσδυση εγωιστικών και αλτρουιστικών τάσεων, η οποία εξασφαλίζει την ευτυχία ενός ατόμου χωρίς να καταστρέφει την ευτυχία κάποιων άλλων. Ο πραγματικά αναπτυγμένος άνθρωπος ζει εξίσου για τον εαυτό του και για το σύνολο.

Μετά την Εντιμότητα, την Καινοτομία και την Αλληλεγγύη θα αναφερθώ κι εγώ σ΄ αυτό, που τελευταία αποκαλούμε Μεταρρυθμίσεις. Περισσότερο όμως στην αναμενόμενη από όλους αλλαγή της Νοοτροπίας μας.

Υπάρχουν "δυσκολίες της διάνοιας" και "δυσκολίες της βούλησης". Οι πρώτες αντιμετωπίζονται συμβατικά μέσα από τους μαθησιακούς μηχανισμούς: της γνώσης, της παιδείας, της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, ακόμα και της αντιγραφής. Οι δεύτερες είναι πολύ ζόρικες: αφορούν τον συνολικό προσανατολισμό μας στον κόσμο, σε ιστορικούς εθισμούς και εμπεδωμένους τρόπους που συνδεόμαστε με εαυτούς και αλλήλους. Οι φαύλοι κύκλοι που χαρακτηρίζουν την ελληνική δημόσια ζωή αντιπροσωπεύουν, ακριβώς, δυσκολίες της βούλησης.

Αντί πολλών άλλων που θα μπορούσαν να ειπωθούν σε αυτό το σημείο, θα περιοριστώ σε δυο επισημάνσεις.

Με την πρώτη επισήμανσή μου επιθυμώ να αναφερθώ στην ξεχασμένη, για τη οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας μας, έννοια της αξιοκρατίας.

Θεωρώ σπουδαία την επισήμανση ότι πρέπει να αποκολληθούμε από την, μόνο στατιστικής σημασίας, σπουδαιότητα των μέσων όρων και να επικεντρώσουμε την προσοχή μας, το ενδιαφέρον και την αρωγή μας στους λίγους ξεχωριστούς.

Στην πνευματική ζωή δεν υπάρχουν μέσοι όροι. Είναι σαν να αθροίζουμε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τις υπηρέτριές τους και να διαιρούμε το άθροισμα δια τέσσερα. Τι νόημα, τι αξία μπορεί να έχει αυτό το πηλίκον;

Σημασία έχει πόσοι είναι οι καλοί και μ΄ αυτούς να προχωρήσουμε. Έτσι ήταν πάντα. Το έχει πει, τόσο καίρια, ο Μαλρώ: "Η παιδεία δεν είναι για όλους. Είναι για τον καθένα ξεχωριστά".

Η δεύτερη επισήμανσή μου είναι εννοιολογικής ή μάλλον διευκρινιστικής φύσεως και αφορά αυτό που αποκαλούμε: Αλλαγή Νοοτροπίας.

Μιλάμε για την Νοοτροπία λες και αυτή είναι μια αναπηρία. Η νοοτροπία όμως δεν είναι ελάττωμα, ούτε εθνικό χαρακτηριστικό. Οι αντικοινωνικές συμπεριφορές που παρατηρούμε δεν είναι προϊόν εθνικού χαρακτήρα. Ούτε γνώρισμα ενός λαού. Δεν είναι ένα στοιχείο της ταυτότητάς του.

Αντίθετα -και ευτυχώς ελπιδοφόρα-, η Νοοτροπία κατατάσσεται στα "εύπλαστα και ευμετάβλητα" στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μιας συμπεριφοράς, που αναπτύσσεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο.

Οι νοοτροπίες επιβεβαιώνονται στην επανάληψη και δικαιώνονται στην ευκολία. Επομένως, μπορούμε να τις αλλάξουμε. Ο,τι χρειάζεται γι΄ αυτό είναι ένα διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο. Μια θέσμιση σε όλα: στη φορολόγηση (και τη φοροδότηση), στην ανταγωνιστικότητα, στην κοινωνική αλληλεγγύη, στη δημόσια διοίκηση κ.λπ. Μια θέσμιση που θα διαπλάθει και θα περιφρουρεί μια κοινωνία ωριμότερη στην αυτογνωσία της, μετρημένη στις επιθυμίες της, υπεύθυνη στις επιλογές της.

Το λέει ο Μπρεχτ: "Φτιάξτε έναν κόσμο, όπου η καλοσύνη και η εντιμότητα θα είναι περιττή..." Και, ας μου επιτραπεί, να το πω και εγώ παραφράζοντας τον Ντοστογιέφσκι: "Δεν μας λείπουν οι κανόνες που ορίζουν την καλοσύνη και την εντιμότητα, αλλά οι κανόνες, οι φραγμοί, οι θεσμοί που θα μας προτρέπουν, που θα μας υποχρεώνουν σ΄ αυτές".

Η αναζήτηση έντιμων δημόσιων λειτουργών είναι βεβαίως απαραίτητη. Όχι όμως και αρκετή. Η μόνιμη λύση είναι να σχεδιάσουμε θεσμούς παντός καιρού, οι οποίοι θα θωρακίζουν την εξουσία από ανθρώπινες, φυσικές αδυναμίες. Kαι όπου η ανθρώπινη μεγαλομανία, η αδυναμία, η ανικανότητα, το τυχαίο γεγονός και (κυρίως) ο δόλος και η ιδιοτέλεια δεν θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για ζημιά ή επωφέλεια.

Η δημιουργία, με άλλα λόγια, ενός ηθικού περιβάλλοντος, όπου οι κάθε μορφής αξιωματούχοι θα μπορούν να χαίρονται το αξίωμά τους, αντιλαμβανόμενοι ότι: "όπου δεν μπορούν να φέρονται ηθικά, εκεί δεν έχουν καμία εξουσία".

O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com


Πηγή: http://www.capital.gr