Από πού κρατούν τα επώνυμά μας;

Μας «ακολουθούν» πιστά από την στιγμή της γέννησής μας και καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής μας, όμως ελάχιστες φορές γνωρίζουμε έχουν ετυμολογικές και ιστορικές ρίζες οι οποίες ενίοτε χάνονται στα βάθη της ιστορίας, όμως με λίγη μελέτη και ψάξιμο «εξιχνιάζονται» σχετικά εύκολα.

Όπως αναφέρει ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης στο βιβλίο του «Τα οικογενειακά μας ονόματα», ο σχηματισμός των επωνύμων παρουσιάζει μεγάλο πλούτο σε μορφολογικά στοιχεία κάτι το οποίο επιτείνεται και από την ίδια την γεωγραφία της Ελλάδας.

Για παράδειγμα στην Κεφαλονιά έχουμε την κατάληξη «-άτος», την κατάληξη «-έλης» στην Μυτιλήνη και την Λήμνο, το «-έας» στην Μάνη, το «-πούλος» κατά κύριο λόγο στην Πελοπόννησο, το «-ούσης» στη Χίο και τα «-άντης», «-ίδης» και «-ιάδης» στις περιοχές του Πόντου.

Αν μπορούσαμε λοιπόν, να διαχωρίσουμε τα ελληνικά επώνυμα σε κάποιες κατηγορίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και εξαιρέσεις αυτές θα ήταν οι εξής:

Πατρωνυμικά: Αυτά τα οποία χρησιμοποιούν για ρίζα τους βαφτιστικά ονόματα, είναι μαζί με τα παρατσούκλια το συχνότερο είδος των οικογενειακών ονομάτων. Τα συναντούμε σε ονομαστική πτώση (π.χ. Κωστής, Γεωργής), σε γενική (π.χ. Γεωργίου, Δημητρίου), αλλά και με πολλές καταλήξεις ή υποκοριστικά (π.χ. Στεφανίδης, Αθανασούλας). Για να καταλάβετε πόσο μεγάλη είναι η ποικιλία στην συγκεκριμένη κατηγορία επωνύμων, αρκεί να αναλογιστείτε ότι μόνο από το όνομα Γιάννης, βγαίνουν περίπου… 1431 διαφορετικά πατρωνυμικά. Για παράδειγμα: Γιαννάκης, Γιαννάκος, Γιάννος, Γιαννόπουλος, Γιαννούλης, Γιαννάτος, Βλαχογιάννης, Γερογιάννης, Καλόγιαννος κ.ο.κ.

Μητρωνυμικά: Είναι τα επώνυμα τα οποία βασίζονται στο όνομα της μητέρας, για παράδειγμα Κώστας Ελένης (δηλαδή ο Κώστας της Ελένης). Όπως αναφέρει ο Τριανταφυλλίδης, πρόκειται για επώνυμα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όταν η μητέρα χήρευε νωρίς ή ο πατέρας είχε ξενιτευτεί ή όταν η προσωπικότητα της μητέρας επισκίαζε τον πατέρα. Είναι αρκετά σπάνια και χωρίζονται και αυτά σε κατηγορίες ανάλογα με το επάγγελμα της μητέρας ή του άντρα της (Καλογραίας, Μακαρονούς, Μαμμής, Τσαγκαρίνας), την καταγωγή της μητέρας (Αμουργιανής, Αραπίνης, Βλάχας), ακόμα και το… ελάττωμα της (Βουβής, Καμπούρας).

Εθνικά: Είναι τα επώνυμα τα οποία δηλώνουν καταγωγή και φανερώνουν τον τόπο που γεννήθηκε, δούλεψε ή έζησε αυτός που έχει το όνομα. ή πιο συχνά τον τόπο από τον οποίον ήρθε. Αναφέρονται συνήθως σε χωριά ή ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές και οι καταλήξεις τους είναι δεκάδες. Για παράδειγμα: -ιώτης: Αγραφιώτης, Αϊβαλιώτης, Λεπενιώτης, Ανδριώτης, Ηπειρώτης, Χιώτης κτλ. -ίτης: Μπεγλίτης, Αϊβαλίτης, Λεβαδίτης, Μοσκοβίτης, Σχωρτσανίτης (από την Σχωρέτσαινα της Άρτας), Πολίτης, Αργυροκαστρίτης κτλ. -ανος, ιανος: Αμοριανός, Κουταλιανός (από το νησί Κούταλη), Ψαριανός, Σακαρετσιάνος, Χρυσοβιτσιάνος κ.α. -ινός: Πατρινός, Παργινός, Ζακυνθινός, Καλαβρυτινός, Αρτινός -αίος: Κερκυραίος, Ρωμαναίος - ιάτης: Μανιάτης, Μυκονιάτης -ήτης: Το μοναδικό Αιγινήτης.

Επαγγελματικά: Δεν είναι τόσο άφθονα όσο τα υπόλοιπα είδη και δηλώνουν επαγγέλματα τα οποία χάνονται στα βάθη των αιώνων. Από τα βυζαντινά χρόνια (Αμπελάς, Λαχανάς, Ζωναράς, Καμπανάρης, Γραμματικός, Παλαιολόγος, Δούκας, Λογοθέτης) μέχρι τα νεοελληνικά (Γελαδάρης, Υφαντής, Δεμερτζής, ο σιδεράς δηλαδή, Αρκουδάρης, Περιβολάρης, Ψαράς, Σαμαράς, Κανατάς, Καλλιγάς, Κουρέας, Ασβεστάς, Βαγενάς).


Πηγή: http://www.enikos.gr