Ψάχνοντας τα πραγματικά αίτια του εγκλήματος

Εγκληματολόγος εξηγεί την παραβατική συμπεριφορά.
Μοιάζουν οι εγκληματίες με τους υπόλοιπους νομοταγείς πολίτες; Υπάρχουν μοτίβα με τα οποία μπορεί η επιστήμη να βοηθήσει την κοινωνία να εντοπίσει εγκληματίες πριν αυτοί εγκληματήσουν ή να τους αναμορφώσει μετά; Ο εγκληματολόγος και ψυχίατρος του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανία Andrian Raine με το βιβλίο του The anatomy of violence: The biological roots of crime («Η ανατομία της βίας: Οι βιολογικές ρίζες του εγκλήματος) προσπαθεί να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα.

O Raine εξηγεί λεπτομερώς πώς η εξελικτική ψυχολογία και η νευροεπιστήμη συγκλίνουν σε μια ενιαία προσπάθεια ώστε να εξηγήσουν την παραβατική συμπεριφορά. Ως παράδειγμα συγκρίνει δυο περιπτώσεις που προσφέρουν μια νέα οπτική γωνία στο να εξηγήσουν τις αρχές της παραβατικότητας: Μια περίπτωση αφορά σε έναν καθ’ όλα συνηθισμένο άνθρωπο ο οποίος ύστερα από την εμφάνιση ενός μεγάλου όγκου στη βάση του μετωπιαίου λοβού του, μετατράπηκε σε παιδόφιλο. Μετά την αφαίρεση του όγκου, η συμπεριφορά του επανήλθε στο κανονικό.

Η άλλη περίπτωση αφορά σε ένα βιαστή-δολοφόνο ονόματι Donta Page, του οποίου η παιδική ηλικία ήταν τόσο τραγική –έζησε φτωχικά, υποσιτισμένος, ορφανός από πατέρα, κακοποιημένος σεξουαλικά και δαρμένος σε σημείο να έχει εισαχθεί πολλές φορές στο νοσοκομείο– που το εγκεφαλογράφημά του έδειξε ξεκάθαρα μειωμένη λειτουργικότητα στην περιοχή του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου του.

Το πόσο σημαντικά είναι τα παραπάνω παραδείγματα αποκαλύπτεται από την εξέταση των μαγνητικών εγκεφαλογραφημάτων που έκανε ο Raine σε 41 καταδικασμένους δολοφόνους, στους οποίους βρήκε σημαντική φθορά της λειτουργικότητας του πρόσθιου μέρους του μετωπιαίου λοβού. Τέτοιου είδους ζημιά μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια ελέγχου μερών του εγκεφάλου όπως το μεταιχμιακό σύστημα, το οποίο είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα ενός ατόμου όπως –μεταξύ άλλων– ο θυμός και η οργή.

Ο Raine αναφέρει πως η έρευνα σε ασθενείς με νευρολογικές παθήσεις εν γένει, δείχνει πως τυχόν ζημιά στο πρόσθιο μέρος του μετωπιαίου λοβού οδηγεί τους ασθενείς σε αυξημένη τάση για επιθετικότητα, επιπολαιότητα και γενικά παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, προκαλεί αλλαγή της προσωπικότητας του ατόμου καθιστώντας το παρορμητικό, με αδυναμία αυτοελέγχου και αδυναμία προσαρμογής της συμπεριφοράς ανάλογα με τις συνθήκες.

Όμως τα προβλήματα δεν σταματούν εκεί, αναφέρει ο Raine, καθώς παρατηρούνται και νοητικές δυσλειτουργίες όπως η απώλεια πνευματικής ελαστικότητας και ικανότητας επίλυσης προβλημάτων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε αδυναμία παρακολούθησης των μαθημάτων ενός σχολείου και αργότερα ανεργία και οικονομική δυσπραγία, παράγοντες δηλαδή που προδιαθέτουν κάποιον σε έναν παραβατικό τρόπο ζωής.

Ποια είναι όμως η διαφορά μεταξύ ενός επιθετικού όγκου και μιας τραγικά βίαιης παιδικής ηλικίας; Η πρώτη περίπτωση είναι καθαρά βιολογικής προέλευσης, ενώ η δεύτερη είναι ένα συνονθύλευμα βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Όμως, όπως υποστηρίζει ο Raine, και οι δύο περιπτώσεις εγείρουν ηθικά και νομικά ερωτήματα.

«Αν συμφωνήσουμε πως ο κύριος με τον όγκο στον εγκέφαλο δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, τότε τι μπορούμε να πούμε για κάποιον που ναι μεν δεν είχε κάποιον όγκο αλλά υπέστη ζημιά στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου από μικρή ηλικία, κατά την ανατροφή του»; αναφέρει ο Raine. Έτσι κι αλλιώς, ένας όγκος μπορεί ενδεχομένως να αφαιρεθεί, όμως η τραγική παιδική ηλικία δεν αλλάζει εύκολα.

Πέρα της νευροεπιστήμης, προκειμένου να εξεταστούν οι ρίζες της παραβατικότητας συνολικά, χρειάζεται και η συνδρομή της εξελικτικής ψυχολογίας για τη βία και την επιθετικότητα. Ο Raine γράφει: «Ανεξάρτητα από το αν μιλάμε για βιασμούς, ληστείες, κλοπές ή φόνους, η έννοια της εξέλιξης (εξελικτική ψυχολογία) έχει μετατρέψει, για μια μικρή μερίδα του πληθυσμού, τη βία και την αντικοινωνική συμπεριφορά σε έναν τρόπο ζωής ο οποίος τους εξασφαλίζει τα προς το ζην», καθώς η κλοπή προσφέρει στο δράστη τους απαραίτητους πόρους για επιβίωση και αναπαραγωγή.

Η φήμη του ότι κάποιος είναι ιδιαίτερα επιθετικός μπορεί να δώσει στα αρσενικά υψηλότερη θέση στην κοινωνική ιεραρχία της παραβατικής κοινωνίας. Οι φόνοι-προϊόντα εκδίκησης είναι μια εξελικτική στρατηγική για να αντιμετωπίζονται εκείνοι που απατούν, προκειμένου να επικρατήσουν τα γονίδια του δράστη. Ενίοτε ακόμα και ο φόνος ενός μικρού παιδιού έχει μια εξελικτική χροιά, όπως αποδεικνύεται από το ότι στατιστικά τα παιδιά που έχουν πατριό, έχουν 100 φορές περισσότερες πιθανότητες να δολοφονηθούν από αυτόν παρά από τον βιολογικό πατέρα τους. Ο πατριός έχει το εξελικτικό κίνητρο να θέλει να περάσει στην αναπαραγωγική διαδικασία τα δικά του γονίδια έναντι κάποιου άλλου.

Το πάντρεμα της εξελικτικής ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης υπό την σκέπη του επιστημονικού τομέα της εγκληματολογίας είναι το επόμενο μεγάλο βήμα προς έναν ηθικότερο, καλύτερο κόσμο. Στα συμπεράσματα του βιβλίου του Raine, ο ίδιος μας προτρέπει να υψώσουμε τη λογική πάνω από το αίσθημα της εκδίκησης, να τείνουμε χείρα βοηθείας προς τους παραβάτες στην κατεύθυνση της αναμόρφωσής τους και γενικά να εμπλακούμε σε μια πιο ανθρώπινη λογική στην αντιμετώπιση των αιτιών της βίας.

Βέβαια, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι δύσκολο να ξεφύγουμε από την εγγεγραμμένη στο DNA μας τάση για εκδίκηση ώστε να υιοθετήσουμε μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση της παραβατικότητας. Παρόλα αυτά, η επιστημονική κατανόηση των πραγματικών αιτιών της παραβατικότητας έχει πολλά να προσφέρει στην ανθρωπότητα.

Πηγή: http://www.newsbeast.gr