Η επίδραση των ψυχολογικών παραγόντων στην παχυσαρκία

Η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική πάθηση, στην οποία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι γενετικοί (κληρονομικότητα), περιβαλλοντικοί (διατροφικές συνήθειες και επιλογές, ποσότητα και ποιότητα των τροφίμων, συχνότητα γευμάτων, επίπεδο σωματικής δραστηριότητας) και κοινωνικοί παράγοντες.

Αδιαμφισβήτητα το ψυχικό υπόβαθρο του κάθε ατόμου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την εμφάνιση και τη συντήρηση της παχυσαρκίας διότι η πρόσληψη τροφής δεν έχει μόνο βιολογική αλλά και ψυχολογική αξία. Η τροφή αποτελεί για το άτομο πηγή ασφάλειας, ευδαιμονίας και ελέγχου. Αυτά τα συναισθήματα συνδέονται με τη βρεφική ηλικία, συγκεκριμένα με το πρώτο στάδιο ανάπτυξης του παιδιού που ο Φρόιντ ονόμασε «στοματικό».

Το βρέφος όταν πεινά κατακλύζεται από έντονα συναισθήματα, όπως πανικός, απογοήτευση, ανησυχία, θυμός, τα οποία αδυνατεί να τα διαχειριστεί αν δεν ικανοποιηθεί άμεσα η ανάγκη του. Η κάλυψη αυτής της ανάγκης συνδέεται και με τη συναισθηματική συνδιαλλαγή ανάμεσα στη μητέρα και στο βρέφος που υπάρχει κατά τη στιγμή του θηλασμού (αγκαλιά, ομιλία, τρυφερότητα κ.ά), επομένως η τροφή αποκτά άλλο νόημα. Αν όμως για οποιονδήποτε λόγο δεν επιτευχθεί ομαλά η μετάβαση στο επόμενο εξελικτικό στάδιο, το άτομο καθηλώνεται σ' αυτό και αυτό έχει αποτέλεσμα το φαγητό να διαδραματίζει τον ρόλο του παρηγορητή στη ζωή του, όπως συνέβαινε στην παιδική του ηλικία.

Τα άτομα τα οποία έχουν καθηλωθεί σ' αυτό το βρεφικό στάδιο δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τις ανάγκες τους και τις επιθυμίες τους, χρησιμοποιώντας το σώμα τους για να εκφράσουν τις αδυναμίες και τα προβλήματά τους. Το άτομο μέσω της τροφής προσπαθεί να καλύψει και να απαλύνει δυσάρεστα συναισθήματα (αίσθημα κενού, θυμό, οργή κ.ά.) που μπορεί να νιώθει. Συμβολικά η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων τροφής εκφράζει την ανάγκη του ατόμου να συγχωνευθεί με το αντικείμενο αγάπης του της βρεφικής του ηλικίας, που ήταν η μητέρα του.

Επίσης, η παχυσαρκία μπορεί να θεωρηθεί μια μορφή ασυνείδητης επιθετικότητας του ατόμου προς τον εαυτό του. Συμβαίνει σε άτομα που κατά την παιδική τους ηλικία αφομοίωσαν από σημαντικά άτομα του περιβάλλοντός τους τα εξής μηνύματα: «δεν αξίζουν τίποτα, είναι άχρηστοι, εκείνοι είναι υπεύθυνοι για κάποια συγκεκριμένη κατάσταση, επομένως πρέπει να τιμωρηθούν».

Το πάχος γίνεται ένα είδος αυτοτιμωρίας για κάποιες ασυνείδητες ανεπίλυτες συγκρούσεις που βιώνει το άτομο (απόρριψη, μη αποδοχή, αποδοκιμασία από τη γονεϊκή του οικογένεια).

Οταν το άτομο για κάποιους λόγους αποτύχει να δημιουργήσει μια υγιή σχέση με την οικογένειά του, θα δυσκολευτεί ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Το παχύσαρκο άτομο συχνά αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο με τους γύρω του και αποπειράται να ανακτήσει τον πλήρη έλεγχο μέσω της τροφής. Αισθάνεται ότι το φαγητό δεν μπορεί να το προδώσει ποτέ σε σχέση με τους άλλους, οι οποίοι θα μπορούσαν.

Συχνά πίσω από την παχυσαρκία μπορεί να κρύβεται η ασυνείδητη πρόθεση για αποφυγή σεξουαλικής επαφής με το άλλο φύλο. Ουσιαστικά το άτομο επιζητεί να γίνει αποκρουστικό και μη αρεστό προς το αντίθετο φύλο. Η αποφυγή της σεξουαλικής επαφής μπορεί να οφείλεται σε πρώιμες τραυματικές εμπειρίες που ενδέχεται να συνέβησαν στο οικογενειακό περιβάλλον, είτε να συσχετίζονται με εμπειρίες και φόβους γύρω από το σεξ, όπως σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση ή ακόμα και ο φόβος μιας γυναίκας μη μείνει έγκυος. Σε περιπτώσεις που η σεξουαλική επιθυμία είναι παρούσα όμως η σεξουαλική ζωή είναι ελλιπής είτε ανύπαρκτη, διεγείρει συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης και ματαίωσης. Η απώλεια της σεξουαλικής ικανοποίησης αποκαθίσταται από υπερβολική κατανάλωση φαγητού, η οποία κατευνάζει τα δυσάρεστα συναισθήματα που νιώθει το άτομο.

Η παχυσαρκία έχει καταστρεπτικές συνέπειες στη ζωή μας, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Το παχύσαρκο άτομο θα χρειαστεί να αναλογιστεί τις βαθύτερες αιτίες που το ωθούν στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής. Σε περίπτωση που αδυνατεί να τις ανακαλύψει, θα χρειαστεί να απευθυνθεί σε κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας. Η ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να αγαπήσει, να αποδεχτεί και να εκτιμήσει τον εαυτό του όπως πραγματικά είναι.

Πηγή: Εφημερίδα "Ελευθεροτυπία"