Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΛΕΣΗΣ, MSc κλινικός διαιτολόγος - διατροφολόγος georgemiles9@gmail.com
Αποδεικνύεται ότι μετά το πέρας της ωορρηξίας, η όρεξη για συγκεκριμένα τρόφιμα αυξάνεται προσωρινά. Ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων πριν από την εμμηνορρυσία, κάποιες γυναίκες εμφανίζουν προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο ή (λιγότερες) δυσφορική διαταραχή.
«...ναι, κάπου το έχω ξανακούσει ότι 1-2 μέρες, την εβδομάδα πριν αδιαθετήσω, θα πεινάω περισσότερο, δεν θα χορταίνω και γενικά θα σκέφτομαι συνέχεια το φαγητό. Δεν ξέρω, με μένα δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Δεν είναι 1-2 μέρες, νιώθω ότι είμαι διχασμένη προσωπικότητα, αφού τις μισές ημέρες του μήνα δεν μπορώ να κρατηθώ μακριά από τα γλυκά και το ψωμί. Ο,τι και να είναι, δεν μπορώ να κρατηθώ, δεν μπορώ να επιβληθώ στον εαυτό μου...».
Το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο αφορά ήπια συναισθηματικά και σωματικά συμπτώματα, που λαμβάνουν χώρα στις περισσότερες γυναίκες κατά τη διάρκεια 1 ή 2 εβδομάδων πριν από την έμμηνο ρύση. Αν και μπορεί να προκαλέσουν σημαντική δυσφορία, δεν είναι τόσο σοβαρά ως συμπτώματα. Συνήθως τα συμπτώματα αυτά συνίστανται σε πονοκέφαλο, ευαίσθητο/ επίπονο στήθος, κοιλιακό φούσκωμα και πρήξιμο στα άνω/ κάτω άκρα. Επιπλέον, προκύπτουν συχνά αίσθημα κόπωσης, ξεσπάσματα θυμού, εναλλαγές διάθεσης, ευερεθιστότητα, σύγχυση και κοινωνική απομόνωση. Τα συμπτώματα αυτά δεν εμφανίζονται πριν από τη 13η ημέρα του κύκλου.
Διαταραχή
Στον αντίποδα, η προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή (ΠΕΔΔ) αντιπροσωπεύει πιο σοβαρά προεμμηνορρυσιακά συμπτώματα. Στην ουσία πρόκειται για μια συναισθηματική διαταραχή που επηρεάζει το 5-8% των γυναικών. Τα συμπτώματα ξεκινούν συνήθως κατά την ωχρινική/ εκκριτική φάση, περιορίζονται κατά την εμμηνορρυσία και εξαφανίζονται κατά την παραγωγική φάση του κύκλου.
Αίτια
Από τη στιγμή που τα ακριβή αίτια της προεμμηνορρυσιακής δυσφορικής διαταραχής είναι ακόμα άγνωστα, έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις, που εμπλέκουν το ενδοκρινικό σύστημα ή τους νευροδιαβιβαστές. Σε ασθενείς με ΠΕΔΔ έχει παρατηρηθεί διαταραγμένο ορμονικό προφίλ, καθώς φαίνεται πως έχουν χαμηλότερα επίπεδα προγεστερόνης, κατά την ωχρινική φάση. Πειραματικά ευρήματα υποδεικνύουν μικρότερες συγκεντρώσεις σεροτονίνης στο αίμα, σε σχέση με υγιή άτομα.
Γλυκό και αλμυρό...
Οι αλλαγές στην όρεξη, η αύξηση του αισθήματος πείνας, η αναζήτηση συγκεκριμένων τροφίμων, οι αλλαγές στο μέγεθος της μερίδας και των σνακ και η αύξηση ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης θεωρούνται χαρακτηριστικά σημεία του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, ενώ συνδέονται με διαταραχή του σεροτονεργικού συστήματος.
Ερευνητικά προκύπτει ότι η αρνητική διάθεση/ κατάθλιψη, χαρακτηριστικό των ΠΕΔ/ ΠΕΔΔ, συσχετίζεται θετικά με την αναζήτηση φαγητού. Στην προσπάθεια ερμηνείας αυτής της σχέσης, ενεπλάκη ο νευροδιαβιβαστής σεροτονίνη (5-υδροξυτρυπταμίνη, 5-ΗΤ), που θεωρείται η ορμόνη της διάθεσης, ως ενδιάμεσος μεσολαβητής στη σχέση διάθεσης και φαγητού.
Υποστηρίζεται ότι η αναζήτηση συγκεκριμένων τροφών συμβαίνει για να ανεβάσουμε τα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Συνήθως πρόκειται για τρόφιμα υψηλά σε υδατάνθρακες και λίπη. Οι γυναίκες σε αυτή τη φάση γίνονται πολύ επιρρεπείς σε εξωτερικά ερεθίσματα που ευνοούν την κατανάλωση φαγητού. Οπωσδήποτε, η απώλεια ελέγχου είναι πιο εκτεταμένη σε άτομα με προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο ή προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή.
Αντιμετώπιση
Οι στόχοι της θεραπείας είναι ο περιορισμός των συμπτωμάτων και η βελτίωση της κοινωνικής και εργασιακής λειτουργίας τους. Η διαχείριση θυμού, η μείωση του άγχους, η εκπαίδευση θετικής σκέψης και η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βοηθούν σημαντικά την ασθενή να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή της και να βελτιώσει τις διαπροσωπικές της σχέσεις.
Διατροφικά
Η αεροβική άσκηση και οι αλλαγές στον τρόπο διατροφής συχνά μειώνουν τα συμπτώματα. Η μείωση της πρόσληψης καφεΐνης μπορεί να μειώσει την ανησυχία και την ευερεθιστότητα, ενώ ο περιορισμός αλατιού το οίδημα και το πρήξιμο. Από τα διατροφικά στοιχεία, αποδεικνύεται ότι η βιταμίνη Β6, σε δόσεις μέχρι 100 mg/μέρα, μπορεί να βοηθήσει στην ελάττωση των συμπτωμάτων και της προεμμηνορρυσιακής κατάθλιψης. Το ανθρακικό ασβέστιο, σε δόσεις 1.200-1.600 mg/μέρα, έχει επίσης καλά αποτελέσματα. Τόσο η βιταμίνη Ε (ως αντιοξειδωτικό) όσο και η τρυπτοφάνη (ως υπόστρωμα για τη σύνθεση σεροτονίνης) μπορούν να βοηθήσουν τις ασθενείς με ΠΕΔΔ.
Φαρμακολογικά
Τα σεροτονεργικά αντικαταθλιπτικά συνιστούν θεραπεία εκλογής σε ασθενείς με σοβαρή προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να μειωθεί το ρίσκο μακροπρόθεσμων παρενεργειών (π.χ. αύξηση σωματικού βάρους). Οι επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης καταπραΰνουν το σύνολο των συμπτωμάτων, όχι μόνο όσον αφορά τη διάθεση.
Ως θεραπεία δεύτερης εκλογής θεωρούνται οι βενζοδιαζεπίνες (π.χ. αλπραζολάμη), που έχουν αγχολυτική και ηρεμιστική δράση. Επίσης, η θεραπεία καλό θα είναι να περιοριστεί στην ωχρινική φάση.
Από εκεί και πέρα, η ορμονοθεραπεία πρέπει να χρησιμοποιείται ως έσχατη λύση, καθώς συνοδεύεται από σοβαρές παρενέργειες. Τα από στόματος αντισυλληπτικά, οι γοναδοτροπίνες ωοθηκών και η προγεστερόνη φαίνεται να έχουν πολύ περιορισμένη χρησιμότητα.
Συνολικά...
Η προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή συνιστά ένα βαρύ φορτίο για ένα μικρό ποσοστό γυναικών, από τη στιγμή που τα συνήθη συμπτώματα της προεμμηνορρυσιακής φάσης του κύκλου μεγεθύνονται σε μεγάλο βαθμό και ίσως διαρκούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Σίγουρα, για να διαγνωσθεί σε μια γυναίκα, τα συμπτώματά θα πρέπει να παρατηρηθούν για 2 ή περισσότερους έμμηνους κύκλους (βλ. πίνακα δεξιά).
Σε κάθε περίπτωση, η ασθενής θα πρέπει να παρακολουθείται τακτικά από τον θεράποντα γυναικολόγο της. Η αλλαγή τρόπου ζωής, η αερόβια άσκηση και ο έλεγχος διατροφής και σωματικού βάρους αποδεικνύονται σε πολλές περιπτώσεις ευεργετικά μέτρα στην ανακούφιση από τα έντονα συμπτώματα χωρίς τη χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Κριτήρια για τη διάγνωση
1 Στους περισσότερους έμμηνους κύκλους κατά τα τελευταία 5 (ή περισσότερα) χρόνια εμφανίζονται τα ακόλουθα συμπτώματα στη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας της ωχρινικής φάσης (αρχίζουν να υποχωρούν λίγες μέρες μετά την έναρξη της θυλακοειδούς φάσης και εξαφανίζονται την εβδομάδα μετά την εμμηνορρυσία), με τουλάχιστον ένα σύμπτωμα να ανήκει στα 4 πρώτα κριτήρια:
* Αξιοσημείωτα καταθλιπτική διάθεση, αίσθημα απελπισίας ή σκέψεις αυτο-αποδοκιμασίας.
* Αξιοσημείωτη ανησυχία, ένταση, αίσθημα ανυπομονησίας.
* Αξιοσημείωτη συναισθηματική αστάθεια (π.χ. ξαφνική λύπη ή δακρύρροια ή αυξημένη ευαισθησία στην απόρριψη).
* Επίμονος και αξιοσημείωτος θυμός ή ευερεθιστότητα ή αυξημένες διαπροσωπικές διαμάχες.
* Μειωμένο ενδιαφέρον για τις συνήθεις δραστηριότητες (π.χ. εργασία, σχολείο, φίλοι, χόμπι).
* Υποκειμενική αίσθηση δυσκολίας συγκέντρωσης.
* Λήθαργος, εύκολη κόπωση ή αξιοσημείωτη έλλειψη ενέργειας.
* Αξιοσημείωτη αλλαγή στην όρεξη, υπερφαγία ή αναζήτηση συγκεκριμένων τροφίμων.
* Υπερ-υπνηλία ή αϋπνία.
* Υποκειμενική αίσθηση έλλειψης ελέγχου ή εξουθένωσης ή ασφυξίας.
* Σωματικά συμπτώματα, όπως π.χ. διόγκωση και ευαισθησία στήθους, πονοκέφαλος, μυϊκοί ή αρθρικοί πόνοι, αίσθημα πρηξίματος ή αύξηση σωματικού βάρους.
2 Η αδιαθεσία δυσχεραίνει σημαντικά την απόδοση στη δουλειά ή το σχολείο, τη συνήθη κοινωνική συναναστροφή και τις σχέσεις με τρίτους (π.χ. αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων).
3 Η διαταραχή δεν αποτελεί έξαρση συμπτωμάτων άλλης διαταραχής, όπως π.χ. η κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού, η δυσθυμία ή η διαταραχή προσωπικότητας.
4 Τα 3 πρώτα κριτήρια πρέπει να επιβεβαιώνονται σε τουλάχιστον 2 συνεχόμενους έμμηνους κύκλους.
Σημείωση: Σε γυναίκες χωρίς εμμηνορρυσία (ή με υστερεκτομή) ο καθορισμός του χρόνου της ωχρινικής ή θυλακοειδούς φάσης μπορεί να απαιτεί μέτρηση των αναπαραγωγικών ορμονών στο αίμα.
Προσαρμογή από Bhatia SC, and SK. Bhatia, Am Fam Phys 2002; 66(7): 1239-48
