Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου από την παιδική ηλικία μπορεί να ενισχύσει τη φαιά ουσία και τη δομή του εγκεφάλου βελτιώνοντας την επεξεργασία των πληροφοριών και άλλες γνωσιακές λειτουργίες
Παίξτε ένα μουσικό όργανο, περπατήστε, φάτε φρούτα του δάσους, ανάψτε το γαλάζιο φως και διαλογιστείτε... Αυτά είναι λίγα από όσα μπορείτε να κάνετε για να
κρατήσετε τον εγκέφαλό σας σε φόρμα!
Εισπνοή, εκπνοή. Εισπνοή, εκπνοή. Μισανοίγω το ένα μάτι. Ολοι οι άλλοι τα έχουν κλειστά. Το ξανακλείνω. Εισπνοή, εκπνοή. Γύρω μου άνθρωποι κάθονται σταυροπόδι και διαλογίζονται. Για κάποιους η διαδικασία είναι πνευματική, για άλλους μια όαση ηρεμίας. Για μένα; Εγώ φτιάχνω έναν καλύτερο εγκέφαλο.
Πριν από λίγους μήνες θα είχα αγοράσει κάποιο ηλεκτρονικό παιχνίδι εκγύμνασης του εγκεφάλου, δυστυχώς, όμως, όπως αποδεικνύεται, είναι μάλλον άχρηστα. Αν και οι επιδόσεις των παικτών βελτιώνονται σε αυτά καθαυτά τα παιχνίδια, αυτό δεν φαίνεται να επεκτείνεται στον πραγματικό κόσμο. Ετσι κι εγώ αναρωτήθηκα αν θα μπορούσα να κάνω κάτι άλλο για να τονώσω τη φαιά ουσία μου.
Ο εγκέφαλός μας προσαρμόζεται διαρκώς στις πληροφορίες από τον κόσμο που μας περιβάλλει. Παρ΄ όλα αυτά, ορισμένες δραστηριότητες έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο από άλλες. Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές διερευνούν πώς οι εξωτερικές επιρροές, από τη μουσική ως τον διαλογισμό, μπορούν να τον αλλάξουν ή να τον ενισχύσουν.
Η μουσική οξύνει το πνεύμα!
Μία από τις πλέον ελπιδοφόρες είναι η μουσική- και αυτό όχι μέσω της περίφημης αλλά αμφιλεγόμενης «επίδρασης Μότσαρτ», σύμφωνα με την οποία απλώς το να ακούει κάποιος κλασική μουσική υποτίθεται ότι βελτιώνει τις επιδόσεις του εγκεφάλου. Το να μάθει κανείς να παίζει ένα μουσικό όργανο επιφέρει δραματικές εγκεφαλικές αλλαγές οι οποίες όχι μόνο βελτιώνουν τις μουσικές δεξιότητες αλλά επεκτείνονται και σε άλλες γνωσιακές λειτουργίες όπως η γλώσσα, η μνήμη, η προσοχή, ο δείκτης νοημοσύνης, ακόμη και η ταύτιση. Μήπως να ξεσκονίσω την τρομπέτα μου και να αρχίσω την εξάσκηση;
Η μουσική εκπαίδευση, ιδιαίτερα σε νεαρή ηλικία, φαίνεται ότι αλλάζει σημαντικά τη δομή του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, ύστερα από 15 μήνες μαθημάτων πιάνου μικρά παιδιά παρουσίασαν περισσότερο ανεπτυγμένες ακουστικές και κινητικές περιοχές από ό,τι οι μη εκπαιδευμένοι συνομήλικοί τους. Οι συγκεκριμένες περιοχές εμφανίζονται πολύ δραστήριες όταν κάποιος παίζει ένα μουσικό όργανο.
Οι επαγγελματίες μουσικοί έχουν αυξημένο όγκο φαιάς ουσίας- η οποία διαβιβάζει τις πληροφορίες μέσα στον εγκέφαλο- σε περιοχές οι οποίες σχετίζονται με τον κινητικό έλεγχο και την ακουστική και οπτικο-χωρική επεξεργασία. Οι μουσικοί που άρχισαν να εκπαιδεύονται πριν από τα επτά έχουν επίσης παχύτερο μεσολόβιο- το σώμα νευρικών ινών που διοχετεύει πληροφορίες ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου.
Αυτές οι δομικές μεταβολές έχει αποδειχθεί ότι αντιστοιχούν με την ανάπτυξη της μουσικής δεξιότητας. Μπορεί όμως η μουσική να υπερβεί τον τομέα της και να βελτιώσει άλλες πλευρές των γνωσιακών λειτουργιών;
Η πρώτη, διστακτική, απάντηση είναι ναι. Οι μουσικά εκπαιδευμένοι άνθρωποι έχουν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ ακουστικής μνήμης- της ικανότητας να θυμάται κανείς καταλόγους προφορικών λέξεων, για παράδειγμα - και ακουστικής προσοχής. Τα μουσικά εκπαιδευμένα παιδιά διαθέτουν μεγαλύτερο λεξιλόγιο και υψηλότερη αναγνωστική ικανότητα από τα μη εκπαιδευμένα. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η μουσική εκπαίδευση σε μικρή ηλικία αυξάνει τον δείκτη νοημοσύνης.
Η αξία της πλαστικότητας
Ο
Πάτρικ Ράγκερτ του Πανεπιστημίου Μπόχουμ της Γερμανίας και οι συνάδελφοί του έχουν μια ιδέα σχετικά με το γιατί. Διαπίστωσαν ότι οι επαγγελματίες πιανίστες ήταν πολύ καλύτεροι από ό,τι οι μη μουσικοί σε ένα βασικό τεστ χωρικής οξύτητας- της ικανότητας να ξεχωρίζουν δύο σημεία που βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους. Πιο σημαντικό, βελτιώνονταν πιο γρήγορα με την εξάσκηση. Αυτό υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλος των εκπαιδευμένων μουσικών είναι πιο πλαστικός, δηλώνει ο κ. Ράγκερτ, υπονοώντας ότι το να μάθετε να παίζετε ένα μουσικό όργανο μπορεί να ενισχύσει την ικανότητά σας να αποκτήσετε άλλες δεξιότητες.
Αυτό ίσως να επεκτείνεται και στις γλώσσες. Οι εκπαιδευμένοι μουσικοί είναι καλύτεροι στο να ξεχωρίζουν τις μεταβολές του τόνου σε επινοημένες λέξεις παρόμοιες με αυτές των κινεζικών των Μανδαρίνων, μιας «τονικής» γλώσσας όπου τέτοιες μεταβολές μπορούν να αλλάξουν το νόημα μιας λέξης. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι είναι καλύτερα εφοδιασμένοι για την εκμάθηση νέων γλωσσών. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι η μουσική εκπαίδευση ενισχύει την ταύτιση επειδή βελτιώνει την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε τις λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις στον λόγο. Μεγάλο μέρος των ερευνών αυτών έχει γίνει σε παιδιά ή επαγγελματίες μουσικούς οι οποίοι άρχισαν να εκπαιδεύονται σε πολύ νεαρή ηλικία. Είναι γνωστό ότι ο εγκέφαλος στο στάδιο της ανάπτυξης είναι πιο προσαρμοστικός από ό,τι στους ενηλίκους- για τη μουσική φαίνεται ότι υπάρχει μια ευαίσθητη περίοδος γύρω στην ηλικία των επτά ετών. Θα μπορούσε το ίδιο είδος εκπαίδευσης να έχει κάποια επίδραση σε μένα;
«Οσοι ξεκινούν τη μουσική εκπαίδευση νωρίς βλέπουν μεγαλύτερες βελτιώσεις» λέει η
Ντέινα Στρέιτ,η οποία εργάζεται στις μουσικές γνωσιακές λειτουργίες στο Πανεπιστήμιο Νorthwestern των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Ολα τα σημάδια δείχνουν όμως ότι η μουσική εκπαίδευση είναι ισχυρή σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής».
Ηλεκτρόδια, η «γρήγορη» λύση
Αν λοιπόν αρχίσω ξανά την τρομπέτα εκεί που την είχα εγκαταλείψει, θα μπορούσα να ενισχύσω τον εγκέφαλό μου με ένα σωρό τρόπους (ενθουσιάζοντας βεβαίως ταυτοχρόνως και τους γείτονές μου). Τα χρόνια όμως που θα έπρεπε να αφιερώσω στην εξάσκηση με αποθάρρυναν λιγάκι, γι΄ αυτό και έψαξα για κάτι πιο σύντομο. Ετσι βρέθηκα να κάθομαι σε μια μικρή αίθουσα με δύο ηλεκτρόδια κολλημένα στο κεφάλι μου. Ακούγεται σαν σκηνή από τη σειρά «24», αυτό που έκανα όμως ήταν μια δοκιμή της διακρανιακής διέγερσης με συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα (tDCS), μιας μεθόδου ενίσχυσης της εγκεφαλικής δραστηριότητας με τον ηλεκτρισμό.
Το ρεύμα είναι πολύ χαμηλό- μόλις 1-2 μιλιαμπέρ- και, παρ΄ ότι ο μηχανισμός δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρος, η tDCS φαίνεται ότι αυξάνει τη διεγερτικότητα των νευρώνων κάνοντας τις ενεργές περιοχές του εγκεφάλου να δουλεύουν ακόμη περισσότερο. Ανάλογα με το πού τοποθετούνται τα ηλεκτρόδια, μπορεί να οδηγήσει σε μια ενίσχυση των γνωσιακών λειτουργιών, συμπεριλαμβανομένων της προσοχής και της όρασης.
Η «φωλιά» των μαθηματικών
Ο
Ρόι Κόεν-Καντός, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη δυνατότητα της tDCS να ενισχύσει τον εγκέφαλο. Διερευνά το κομμάτι του εγκεφάλου που ευθύνεται για τη μαθηματική ικανότητα. Το 2007 το εντόπισε στον δεξιό βρεγματικό λοβό, ακριβώς επάνω από το δεξιό αφτί. Οταν η ομάδα του «βραχυκύκλωσε» αυτή την περιοχή χρησιμοποιώντας τη διακρανιακή μαγνητική διέγερση (ΤΜS)- ένα ρεύμα μαγνητικών παλμών που απενεργοποιεί προσωρινά μια στοχευμένη περιοχή του εγκεφάλου- διαπίστωσε ότι οι εθελοντές γίνονταν χειρότεροι στις αριθμητικές εργασίες. Για την ακρίβεια, οι επιδόσεις τους έμοιαζαν με αυτές των ανθρώπων που παρουσιάζουν δυσαριθμησία και έχουν δυσκολία στο να κατανοήσουν τα μαθηματικά.
Αφού εξουδετέρωσε την ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε τους αριθμούς, ο κ. Κόεν-Καντός αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε και να τη βελτιώσει. Τώρα έχει την απάντηση που έψαχνε. Ο ερευνητής κατόρθωσε να βελτιώσει την ικανότητα χειρισμού των αριθμών σε εθελοντές εφαρμόζοντας την tDCS στον αριστερό βρεγματικό φλοιό.
Υπέβαλε τους εθελοντές του σε αυτή τη μέθοδο ενώ αυτοί εξοικειώνονταν με κατασκευασμένα σύμβολα που αντιπροσώπευαν τους αριθμούς από το 1 ως το 9. Οι εθελοντές δεν ήξεραν ποιο σύμβολο αντιστοιχούσε σε κάθε αριθμό αλλά έπρεπε να το βρουν με δοκιμές και λάθη. Υστερα από κάθε συνεδρία περνούσαν από τεστ για να εξακριβωθεί πόσο καλές ήταν οι επιδόσεις τους στους υπολογισμούς με τα σύμβολα. Οσοι είχαν υποβληθεί στην tDCS έμαθαν τα σύμβολα πιο γρήγορα και είχαν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ από εκείνους οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε εικονική θεραπεία. Αλλες εγκεφαλικές λειτουργίες δεν επηρεάστηκαν.
Ανακοινώνοντας τα αποτελέσματά του σε ένα συνέδριο στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης τον περασμένο Ιούνιο ο κ. Κόεν-Καντός επεφύλασσε ακόμη μία έκπληξη: οι βελτιώσεις διαρκούσαν ακόμη έξι μήνες αργότερα. Εφόσον συναντάμε διαρκώς τους αριθμούς στην καθημερινή μας ζωή, ο ερευνητής τόνισε ότι είναι πραγματικά σημαντικό οι άνθρωποι που έχουν δυσκολίες σε αυτόν τον τομέα να γνωρίσουν αυτές τις διαφορετικές επιλογές ως εναλλακτικές στη φαρμακευτική αγωγή.
Ο ηλεκτρισμός μπορεί επίσης να ενισχύσει την οπτική μνήμη. Ο
Ρίτσαρντ Τσι και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο του Σίντνεϊ της Αυστραλίας χρησιμοποίησαν την tDCS για να αυξήσουν τη δραστηριότητα στον δεξιό πρόσθιο κροταφικό λοβό, ο οποίος εμπλέκεται στην οπτική αντίληψη και μνήμη. Οι εθελοντές παρουσίασαν βελτίωση 110% σε ένα έργο μνήμης σε σχέ ση με μια ομάδα η οποία υποβλήθηκε σε εικονική θεραπεία.
Δεν χρειάζεται τεράστιο άλμα στη φαντασία για να δει κανείς πού θα μπορούσαν να οδηγήσουν όλα αυτά. Ο κ. Κόεν-Καντός πιστεύει ότι η tDCS μπορεί στο μέλλον να διεξάγεται με μια φορητή συσκευή.
«Τη βλέπω να χρησιμοποιείται στα σχολεία ή στο σπίτι για να βελτιώσει τις ικανότητες παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες» λέει. Υποστηρίζει ότι είναι πολύ ασφαλέστερη από άλλους τύπους εγκεφαλικής διέγερσης επειδή δεν πυροδοτεί άμεσα τους νευρώνες αλλά απλώς τους κάνει να αντιδρούν καλύτερα.
Δεν έχει ακόμη αποδειχθεί πλήρως, σύμφωνα όμως με τις ενδείξεις η άσκηση βελτιώνει πολλές γνωσιακές λειτουργίες, κατά πάσα πιθανότητα μέσω της ενίσχυσης της κυκλοφορίας του αίματος στον εγκέφαλο
Φως και μάθηση
Το συνεχές ρεύμα ίσως δεν αποτελεί τον μοναδικό τρόπο για να ενισχύσετε τον εγκέφαλό σας γυρίζοντας απλώς έναν διακόπτη. Το φως ενδέχεται επίσης να επιδρά στις γνωσιακές λειτουργίες με ορισμένους εκπληκτικούς τρόπους που δεν έχουν καμία σχέση με την όραση.
Γνωρίζουμε αρκετά καλά πώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις οπτικές πληροφορίες και χρησιμοποιεί το φως για να ρυθμίσει το βιολογικό ρολόι μας και την έκκριση των ορμονών. Τώρα όμως μόλις αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την έκταση στην οποία το φως μπορεί άμεσα να επηρεάσει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι απλώς εκθέτοντας ανθρώπους στο φως μπορούμε να βελτιώσουμε τις επιδόσεις τους σε πολλές γνωσιακές εργασίες.
Στις μελέτες αυτές ζητήθηκε από εθελοντές με κανονική όραση να εκτελέσουν μια σειρά εργασίες ενώ εξετίθεντο σε δυνατό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι επιδόσεις τους στις οπτικές αναζητήσεις, στα μαθηματικά, στη λογική συλλογιστική και στον χρόνο αντίδρασης βελτιώθηκαν.
Το γαλάζιο είναι το καλύτερο
Αυτό φαίνεται ότι οφείλεται στο γεγονός πως το φως ενισχύει την εγρήγορση. Σε μια άλλη μελέτη οι εθελοντές υπέκειντο σε εγκεφαλική τομογραφία ενώ εκτελούσαν εργασίες βραχυπρόθεσμης μνήμης και εξετίθεντο σε ιώδες, γαλάζιο ή πράσινο φως. Οι τομογραφίες έδειξαν ότι ύστερα από μόλις μερικά δευτερόλεπτα έκθεσης στο φως μια περιοχή του εγκεφαλικού στελέχους που παίζει ρόλο στην εγρήγορση έγινε περισσότερο ενεργή. Το γαλάζιο φως ήταν το πιο ισχυρό. Αντίστοιχα, σε εργασίες απλής αντίδρασης η έκθεση σε γαλάζιο φως είναι πιο αποτελεσματική στη διατήρηση των γνωσιακών επιδόσεων από το πράσινο φως.
Οι επιδράσεις αυτές ενδέχεται να επιτυγχάνονται με τη μεσολάβηση μιας πρόσφατα ανακαλυφθείσας χρωστικής του αμφιβληστροειδούς η οποία ονομάζεται μελανοψίνη και δεν εμπλέκεται στην όραση. Η μελανοψίνη απορροφά το ανοιχτό γαλάζιο φως καλύτερα από τα άλλα μήκη κύματος, κάτι το οποίο δεν προκαλεί έκπληξη αφού το φυσικό φως περιέχει πολύ γαλάζιο. Ο ακριβής τρόπος όμως με τον οποίο ενισχύει τις γνωσιακές λειτουργίες παραμένει άγνωστος.
«Οπωσδήποτε η περαιτέρω διερεύνηση θα επεκτείνει τις γνώσεις μας γύρω από τα χαρακτηριστικά του φωτός που απαιτούνται για να βελτιωθούν οι λειτουργίες του εγκεφάλου» λέει ο
Ζιλ Φαντεβάλε, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ του Καναδά.
Αυτό ωστόσο αφορά το μέλλον. Εγώ ψάχνω για μια ενίσχυση του εγκεφάλου εδώ και τώρα. Ισως θα πρέπει να σταματήσω να σκέφτομαι τον εγκέφαλό μου και να επικεντρωθώ στο στομάχι μου.
Τροφή για τον εγκέφαλο
Πολλές τροφές περιέχουν χημικές ουσίες που έχει υποστηριχθεί ότι ενισχύουν τις νοητικές επιδόσεις. Η πιο διάσημη είναι ίσως τα λιπαρά οξέα ωμέγα-3, τα οποία βρίσκονται με φυσικό τρόπο στα λιπαρά ψάρια, στα καρύδια και στα πράσινα λαχανικά και τα συναντάμε όλο και περισσότερο ως πρόσθετα σε επεξεργασμένα τρόφιμα όπως το ψωμί και το γιαούρτι. Επί χρόνια τα οξέα αυτά είχαν ανακηρυχθεί στην κατ΄ εξοχήν τροφή του εγκεφάλου, τα πιο πρόσφατα στοιχεία όμως δείχνουν ότι συμβάλλουν ελάχιστα ή και καθόλου στην ενίσχυση των νοητικών δυνάμεων. Παρ΄ όλα αυτά, το όνειρο της ενίσχυσης του εγκεφάλου μέσω της διατροφής δεν έχει πεθάνει. Η προσοχή έχει στραφεί τώρα σε μια άλλη ομάδα χημικών, τα φλαβονοειδή, τα οποία βρίσκονται σε φρούτα όπως τα μύρτιλα και τα βατόμουρα αλλά επίσης στο κακάο, στο πράσινο τσάι και στο κόκκινο κρασί.
Ο
Τζέρεμι Σπένσερ του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ της Βρετανίας διερευνά τις επιδράσεις των τροφών αυτών στην ενίσχυση του εγκεφάλου. Με πειράματα σε τρωκτικά η ομάδα του έχει δείξει ότι η κατανάλωση φλαβονοειδών μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση της μνήμης και να προστατεύσει τον εγκέφαλο από την εκφύλιση.
Μύρτιλα και προσοχή
Μια πιλοτική μελέτη υποδηλώνει ότι κάτι ανάλογο ισχύει και για τους ανθρώπους.
«Εξετάσαμε την επίδραση των μύρτιλων και είδαμε ότι βελτιώνουν την προσοχή» λέει ο κ. Σπένσερ. Ο κ. Σπένσερ πήρε επίσης δείγματα αίματος από εθελοντές. Από αυτά φαίνεται ότι τα φλαβονοειδή ενεργοποιούν χημικά μονοπάτια τα οποία αυξάνουν την έκφραση γονιδίων που συνδέονται με τη μνήμη.
Για παράδειγμα, τα φλαβονοειδή μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα του προερχόμενου από τον εγκέφαλο νευροτροφικού παράγοντα (ΒDΝF), μιας πρωτεΐνης που θεωρείται σημαντική για τη μάθηση και τη μνήμη. Ο ΒDΝF είναι ένας αυξητικός παράγοντας ο οποίος ενισχύει την ανάπτυξη αξόνων που συνδέουν ένα εγκεφαλικό κύτταρο με το διπλανό του.
Ο κ. Σπένσερ υποστηρίζει ότι η επίδραση αυτή ενδέχεται επίσης να πυροδοτεί αυξημένη επικοινωνία ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Τα φλαβονοειδή επηρεάζουν παράλληλα το κυκλοφορικό σύστημα μειώνοντας την αρτηριακή πίεση και αυξάνοντας την ελαστικότητα των αιμοφόρων αγγείων. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνουν τη ροή αίματος προς τον εγκέφαλο. Αυτό είναι γνωστό ότι ευνοεί τις νοητικές επιδόσεις, πιθανώς με την παραγωγή νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο από την πυροδότηση της διαφοροποίησης των βλαστικών κυττάρων.
«Η κατανάλωση μύρτιλων ενδέχεται να ενισχύει τη νευρωνική ανάπτυξη μέσω της αύξησης της ροής του αίματος σε αυτή την περιοχή» λέει ο κ. Σπένσερ.
«Τα φλαβονοειδή φαίνεται ότι έχουν επίδραση σχεδόν ίδια με αυτή των φαρμάκων» προσθέτει.
«Είναι πιθανόν αυτά τα προερχόμενα από την τροφή συστατικά να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον ως προπομποί φαρμάκων ενισχυτικών του εγκεφάλου».
Ο
Κρις Μπερντ, νευροεπιστήμονας στο University College του Λονδίνου, δηλώνει ότι τα προκαταρκτικά αποτελέσματα φαίνονται ενθαρρυντικά αλλά αμφισβητεί το αν μια διατροφή πλούσια σε φλαβονοειδή μπορεί να έχει αισθητά αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο.
«Θα συνεχίσω να τα τρώω και να ελπίζω ότι ίσως μου κάνουν καλό» λέει.
Μαγνήσιο και μνήμη
Ενα άλλο πολλά υποσχόμενο συστατικό βασίζεται στο μαγνήσιο. Πριν από μερικούς μήνες ο
Γκουσόνγκ Λίου και οι συνάδελφοί του στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας κατά την οποία τάισαν ποντικούς με ένα συστατικό του μαγνησίου, το L-θρεονικό μαγνήσιο (ΜgΤ). Διαπίστωσαν ότι αύξησε σημαντικά τα επίπεδα μαγνησίου στον εγκέφαλο και οδήγησε σε ενίσχυση τόσο της χωρικής όσο και της συνειρμικής μνήμης στους νεαρούς αλλά και στους ηλικιωμένους ποντικούς. Οι ερευνητές έδειξαν επίσης ότι η ενίσχυση του μαγνησίου στον εγκέφαλο αυξάνει τη συναπτική πλαστικότητα των νευρώνων και τη νευρωνογένεση- την παραγωγή νέων νευρώνων- στον ιππόκαμπο. Υποστηρίζουν ότι, αν επιτευχθεί η ασφαλής προσαρμογή του για τους ανθρώπους, αυτό το συμπλήρωμα διατροφής μπορεί να ενισχύσει τις γνωσιακές λειτουργίες.
Τα φλαβονοειδή που περιέχουν τα βατόμουρα, τα φραγκοστάφυλα και άλλα φρούτα του δάσους προσφέρουν καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων
Εν δυο...
Υστερα από όλη αυτή την εγκεφαλική τροφή ίσως είναι ώρα να κάνω μια επίσκεψη στο γυμναστήριο. Η τακτική άσκηση οπωσδήποτε αυξάνει τη ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο, τουλάχιστον στους ποντικούς, αν και το κατά πόσον αυτό ισχύει και στους ανθρώπους εξακολουθεί να αποτελεί θέμα συζήτησης. Εφόσον οι πίθηκοι μοιάζουν περισσ ότερο με τους ανθρώπους, η
Τζούντι Κάμερον του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνια «προπόνησε» πιθήκους στον διάδρομο γυμναστικής για να δει αν αυτό θα επηρέαζε τη νοητική ευστροφία τους. Μια ομάδα πιθήκων ασκήθηκε για μία ώρα την ημέρα επί πέντε ημέρες την εβδομάδα. Μια άλλη ομάδα αφιέρωσε τον ίδιο χρόνο στο να κάθεται σε έναν ακινητοποιημένο διάδρομο. Σε πέντε εβδομάδες ανατέθηκε στους πιθήκους ένα έργο στο οποίο έπρεπε να μάθουν ποιο αντικείμενο αντιστοιχούσε σε μια ανταμοιβή τροφής. Οι πίθηκοι που είχαν ασκηθεί ήταν δύο φορές πιο γρήγοροι από αυτούς που κάθονταν.
Η ανάλυση του εγκεφαλικού ιστού έδειξε ότι οι «δρομείς» είχαν μεγαλύτερο όγκο αιμοφόρων αγγείων. Εφόσον το αίμα μεταφέρει οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά στον εγκέφαλο, αυτό ίσως εξηγεί γιατί η άσκηση αύξησε τις γνωσιακές τους λειτουργίες.
Περπατώντας πας στην πόλη...
Τα απτά στοιχεία ότι η άσκηση μπορεί να βελτιώσει την εγκεφαλική λειτουργία στους ανθρώπους είναι δυσεύρετα, αν και πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η μέτρια άσκηση μπορεί να επιβραδύνει την παρακμή που επιφέρει η ηλικία. Τον περασμένο Αύγουστο ωστόσο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ιλινόι στην Ουρμπάνα-Σαμπέιν έδειξαν ότι το καθημερινό περπάτημα βελτίωσε εκτελεστικές λειτουργίες όπως ο σχεδιασμός και η αφηρημένη σκέψη σε νεαρότερους ενηλίκους.
Παρ΄ ότι οι επιστήμονες εξακολουθούν να μη γνωρίζουν πώς η άσκηση ωφελεί τον εγκέφαλο, μελέτες όπως αυτή, σε συνδυασμό με αυτές που έχουν γίνει σε ζώα, υπονοούν ότι η φυσική δραστηριότητα ενδέχεται να παροτρύνει την ανάπτυξη νευρώνων σε περιοχές οι οποίες είναι σημαντικές για τη μνήμη και να βελτιώνει τη δραστηριότητα σε περιοχές οι οποίες ευθύνονται για τις εκτελεστικές λειτουργίες. Τα βασικά χημικά που μπορεί να εμπλέκονται σε αυτό περιλαμβάνουν τον ΒDΝF και τον αυξητικό παράγοντα των αγγειακών ενδοθηλιακών κυττάρων (VΕGF), ο οποίος επίσης βοηθά την ανάπτυξη των αιμοφόρων αγγείων. Αρκετές μελέτες σε ζώα έχουν δείξει μεγαλύτερες συγκεντρώσεις αυτών των χημικών στα ζώα που ασκούνταν υπονοώντας ότι η γυμναστική κυριολεκτικά τα βοηθάει να αναπτύξουν έναν καλύτερο εγκέφαλο. Στους ανθρώπους έχει επίσης αποδειχθεί ότι τα επίπεδα του ΒDΝF αυξάνονται μετά την άσκηση. Τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους η υπερβολική άσκηση είχε το αντίθετο αποτέλεσμα μειώνοντας τα επίπεδα του ΒDΝF- κάτι το οποίο ενδέχεται να σημαίνει ότι οι μέτριες εκρήξεις δραστηριότητας παρέχουν το σωστό χημικό υπόβαθρο για έναν καλύτερο εγκέφαλο.
Αφού λοιπόν μπορώ να βελτιώσω τον εγκέφαλό μου με τη μουσική, το φως, τα μύρτιλα και την άσκηση, γιατί βρίσκομαι εδώ, καθισμένη σταυροπόδι, συγκεντρωμένη στην αναπνοή μου;
Οι άνθρωποι προσπαθούν να κερδίσουν τη φώτιση και τον έλεγχο του πνεύματος μέσω του διαλογισμού εδώ και αιώνες. Παρά το γεγονός ότι αυτοί που το κάνουν έχουν ισχυριστεί πολυάριθμα οφέλη για τον εγκέφαλο, λίγα από αυτά έχουν εξεταστεί καλά επιστημονικά.
Ο διαλογισμός ενισχύει θεαματικά την οπτική μνήμη, τις ικανότητες που έχουν σχέση με τον χώρο και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Η επίδραση όμως δεν διαρκεί πολύ
Διαλογιστείτε προτού συλλογιστείτε
Οταν λοιπόν το 2005 ο Δαλάι Λάμα προκάλεσε τους νευροεπιστήμονες να εξετάσουν τη μνήμη των μοναχών, πολλές ομάδες ερευνητών άδραξαν την ευκαιρία. Ταξίδεψαν σε μονές στο Νεπάλ για να εξετάσουν τους βουδιστές μοναχούς τους. Τα αρχικά αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Δεν διαπίστωσαν διαφορές στα τεστ οπτικής μνήμης ανάμεσα στους μοναχούς που διαλογίζονταν τακτικά και σε εκείνους που δεν διαλογίζονταν.
Στη συνέχεια εξέτασαν έναν μοναχό αμέσως μετά τον διαλογισμό.
«Είχε απίστευτες επιδόσεις» λέει η
Μαρία Κοζεβνίκοφ, η οποία τότε εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Μέισον. Οπως αποδείχθηκε, μόλις 20 λεπτά καθημερινού διαλογισμού και γιόγκα βελτίωναν δραματικά τόσο την οπτική μνήμη όσο και τις χωρικές ικανότητες αλλά η ενίσχυση αυτή ήταν βραχυπρόθεσμη. Εκτοτε έχουν συγκεντρωθεί πολλές ενδείξεις ότι ο εντατικός διαλογισμός- ας πούμε δέκα ώρες την ημέρα για τρεις μήνες- ενισχύει την προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Επίσης πριν από κάποιους μήνες μια ομάδα με επικεφαλής τον
Φαντέλ Ζεϊντάν της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Γουέικ Φόρεστ της Βόρειας Καρολίνας ανέφερε ότι μόλις τέσσερις εικοσάλεπτες συνεδρίες διαλογισμού βελτιώνουν την οπτικο-χωρική επεξεργασία, τη λειτουργική μνήμη και τις εκτελεστικές λειτουργίες σε ανθρώπους οι οποίοι δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν ασκηθεί στον διαλογισμό. Ο
Μπρους Ο΄ Χάρα του Πανεπιστημίου του Κεντάκι έδειξε μάλιστα ότι ο διαλογισμός φαίνεται να βελτιώνει την ετοιμότητα και τον χρόνο αντίδρασης. Υποδηλώνουν αυτά τα ευρήματα ότι αξίζει να διαλογιστεί κανείς προτού προβεί σε μια νοητικά απαιτητική εργασία; Παρ΄ ότι τα στοιχεία είναι περιορισμένα, ο κ. Ο΄ Χάρα πιστεύει ότι κάτι τέτοιο μπορεί να βοηθάει.
«Ο διαλογισμός πριν από τη μελέτη ή ένα διαγώνισμα ίσως να ωφελεί» λέει.
«Η βελτίωση μπορεί να είναι μικρήαλλά αξίζει τον κόπο» .
Ποιος χρειάζεται λοιπόν εκγύμναση του εγκεφάλου; Με τόσες επιλογές στη διάθεσή μου θα είμαι αδικαιολόγητη αν δεν προσπαθήσω να διατηρήσω τον εγκέφαλό μου σε άψογη κατάσταση. Το μόνο που χρειάζομαι είναι μια σωστή διατροφή, μια δόση άσκησης και διαλογισμού και λίγη λιακάδα. Ισως κάτι από αυτά να με βοηθήσει πραγματικά να φτιάξω έναν καλύτερο εγκέφαλο τα επόμενα χρόνια. Στη χειρότερη περίπτωση, έχω μια δικαιολογία για ένα ποτηράκι κόκκινο κρασί.
Τα «παραδοσιακά» παιχνίδια φαίνονται πιο σίγουρος τρόπος για να ασκήσετε το μυαλό σας αφού τα ειδικά παιχνίδια εκγύμνασης του εγκεφάλου αποδεικνύεται ότι τελικά δεν τηρούν πλήρως τις υποσχέσεις τους
H ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΓΥΜΝΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
Διατυμπανίστηκαν ως ο ταχύτερος τρόπος για να ενισχύσετε τις νοητικές σας δυνάμεις,τώρα όμως τα ηλεκτρονικά παιχνίδια εκγύμνασης του εγκεφάλου καταχωνιάζονται στο ντουλάπι των τεχνολογιών που δεν κατόρθωσαν να σταθούν στο ύψος των προσδοκιών που είχαν γεννήσει.Τι πήγε στραβά;
Το μεγάλο ερώτημα ήταν αν η βελτίωση των επιδόσεων στο παιχνίδι θα μεταφραζόταν σε γενική βελτίωση των γνωσιακών λειτουργιών.Κάποιες δοκιμές είχαν δείξει επιτυχία,είχαν όμως επικριθεί επειδή ήταν πολύ μικρές ώστε τα αποτελέσματά τους να θεωρηθούν σημαντικά.
Καμία μεγάλη δημοσιευμένη δοκιμή δεν έχει δώσει ως τώρα χειροπιαστά στοιχεία ότι η εκγύμναση του εγκεφάλου έχει επιπτώσεις στις δραστηριότητες στον πραγματικό κόσμο.Αντιθέτως,η μεγαλύτερη δοκιμή που έχει γίνει ποτέ βρήκε ότι δεν έχει.
Πριν από μερικούς μήνες μια ομάδα με επικεφαλής τονΕϊντριαν Οουεντης Μονάδας Γνωσιακών και Εγκεφαλικών Επιστημών του Συμβουλίου Ιατρικών Ερευνών της Βρετανίας ζήτησε από περισσότερους από 11.000 εθελοντές είτε να παίξουν online παιχνίδια εκγύμνασης του εγκεφάλου είτε να σερφάρουν στο Διαδίκτυο για να βρουν απαντήσεις σε μια σειρά ασαφή ερωτήματα.
Ολοι οι εθελοντές έδειξαν βελτιώσεις στην εργασία που τους ανατέθηκε αλλά δεν υπήρξε καμία διαφορά ανάμεσα στις ομάδες σε άλλα τεστ γνωσιακών λειτουργιών.
Συμπέρασμα; Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι τα παιχνίδια εκγύμνασης του εγκεφάλου βελτιώνουν τη γενική γνωσιακή λειτουργία. © 2011 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd
.
Πηγή:
Εφημερίδα "Το Βήμα"